"ΤΟ ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΙΣΤΕΥΩ"

Τὸ κυριότερο ἀπὸ τὰ ἔργα τοῦ Μανουὴλ Χαιρέτη εἶναι τὸ βιβλίο του ΕΘΝΟΛΟΓΙΣΜΟΙ Ἤ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙ ΕΘΝΙΣΜΟΥ.Σὲ αὐτό, μετὰ ἀπὸ ἕναν ἁπλὸ πρόλογο 10 σειρῶν, προτάσσει τὸ ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΙΣΤΕΥΩ, καὶ ἀκολουθοῦν τὰ κεφάλαια:

ΤΙ ΕΣΤΙΝ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ (Α-Β)
ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΟΣ (Γ)
ΖΕΥΣ-ΧΡΙΣΤΟΣ (Δ)
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ (Ε)
ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (Ζ)
ΒΙΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ (Η)
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (Θ)
ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ (Ι)
ΦΩΤΟΒΟΛΟΣ ΤΡΙΑΣ (Κ)
Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ (Λ)
καὶ τελειώνει μὲ ἕναν μικρὸ ΕΠΙΛΟΓΟ 21 σειρῶν.

Κάθε ἕνα ἀπὸ τὰ κεφάλαια αὐτὰ εἶναι καὶ ἕνα σωστὸ δοκίμιο [...]
Τὸ ΕΘΝΙΚΟΝ ΠΙΣΤΕΥΩ (σελ. 7-8) εἶναι ἕνα κείμενο ὁκτὼ παραγράφων, στὸ ὁποῖο μὲ τὴ μορφὴ τοῦ Χριστιανικοῦ «Πιστεύω» ἔχει διατυπωθεῖ τὸ ἀπαύγασμα τῆς πίστης κάθε γνήσιου Ἕλληνα καὶ Χριστιανοῦ, ὅπως τουλάχιστον τὴν ἔβλεπε καὶ τὴν αἰσθάνονταν ὁ Μανουὴλ Χαιρέτης:

«Πιστεύω εἰς μίαν Ἑλλάδα, μεγάλην ἐνιαίαν καὶ ἀδιαίρετον, τρισένδοξον καὶ ἀθάνατον, πατρίδα τοῦ πνεύματος, τοῦ φωτός, τῆς σοφίας, τῆς ἐπιστήμης, παντὸς τοῦ τελείου· δημιουργὸν τῆς καλλιτεχνίας, τοῦ ὡραίου, τοῦ πολιτισμοῦ καὶ πάσης προόδου.

Καὶ εἰς τὸν Ἑλληνισμόν, πνευματικὴν τῆς φυλῆς δύναμιν, γεννηθέντα ἐκ τοῦ φωτὸς καὶ τῆς φύσεως τῆς Ἑλληνικῆς.

Καὶ εἰς τὸ Ἑλληνικὸν πνεῦμα τὸ ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Ἑλληνικοῦ φωτὸς ἐκπορευόμενον, καὶ διὰ τοῦ φωτὸς τοῦ πολιτισμοῦ πληρῶσαν τὴν οἰκουμένην καὶ καταυγάσαν τὴν ἀνθρωπότητα ἀπὸ ἀπωτάτου αἰῶνος· τὸ ἐκ τῆς Ἑλληνίδος γῆς παραχθέν, καὶ διδάξαν τὸν πολιτισμὸν ἐν μέσῳ τῆς βαρβαρότητος.

Εἰς τὴν ἀκαταμάχητον τοῦ πνεύματος τούτου δύναμιν, μὴ καταβληθέντος, μηδὲ ταπεινωθέντος, μηδὲ ἐκλιπόντος ποτὲ ἀνὰ τὰς δεινὰς ἐθνικὰς δοκιμασίας διὰ μέσου τῶν αἰώνων, ἀλλ᾿ ἀεὶ ζῶντος καὶ ἀκτινοβόλου ἀνατείλαντος ἐν μιᾷ τῆς πατρίδος γωνίᾳ, καὶ ἀναλλοιώτου καὶ ἀμειώτου ἀναβλαστήσαντος.

Εἰς τὴν ἐκ νέου ἀναλαμπὴν τοῦ πνεύματος τοῦ πατρῴου, μὲ τὴν αὐτὴν ἔξοχον γονιμότητα ἐν τῇ σοφίᾳ, τῇ ἐπιστήμῃ, τῇ τέχνῃ.

Καὶ εἰς τὴν Ἐθνικὴν μας Θείαν Θρησκείαν, τὴν ἀεὶ διαφυλάξασαν ἀλώβητον τὸν Ἐθνισμὸν καὶ τὴν γλῶσσαν καθ᾿ ὅλας τὰς δεινὰς τῆς φυλῆς καταιγίδας, καὶ ἀρρήκτως συνδεδεμένην μετὰ τῆς ὑπάρξεως καὶ τοῦ μεγαλείου τοῦ Ἔθνους.

Προσδοκῶ τὴν ἀναπόδραστον καὶ νῦν κατίσχυσιν, ὠς πάλαι καὶ τέως, τοῦ Ἑλληνισμοῦ ἐναντίον παντὸς ἐχθροῦ καὶ παντὸς ἐμποδίου, καὶ ἀσφαλῆ τὸν τελικὸν αὐτοῦ θρίαμβον ἀνὰ μέσον τῶν ἐναντίων.

Τὸ παλαιὸν τῆς πατρίδος λαμπρὸν μεγαλεῖον, καὶ τοῦ ἀναστάντος Ἔθνους ἀπροσμάχητον τὴν δόξαν, τὴν ἰσχύν, καὶ τὸ κλέος εἰς πάντας τοὺς αἰώνας· Ἀμήν!»

*

Μέσα σὲ ἐλάχιστες γραμμὲς ἔχουν συμπυκνωθεῖ ἐδῶ ἡ γνῶσις τῆς ἐθνικῆς ἱστορίας αἰώνων ὁλόκληρων, ἡ Πίστις στὸ Γένος καὶ τὸν προορισμό του, στὸ Ἑλληνικὸ Πνεῦμα, τὴν Ἑλληνικὴ Φύση, ἀλλὰ καὶ τὸν προορισμὸ τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Σὲ ὁλόκληρη τὴν νεοελληνικὴ γραμματεία μας δύσκολα θὰ βρεθεῖ ἕνα κείμενο παρόμοιας περιεκτικότητας, μεστὸ τόσων νοημάτων καὶ πλῆρες μηνυμάτων...

Στὸν Μανουὴλ Χαιρέτη χρωστᾶμε τὸν πρῶτο προσδιορισμὸ καὶ τὴν ἀνάλυση τοῦ περιεχομένου τοῦ Ἑλληνισμοῦ: «Φύσις καὶ κλῖμα καὶ Οὐρανὸς Ἑλληνικός· θάλασσα καὶ βουνά, γραμμαὶ καὶ χρώματα Ἑλληνικά· φῶς καὶ σκιὰ καὶ γλῶσσα καὶ θρησκεία Ἑλληνικαί, καὶ Ἥλιος καὶ ἀὴρ Ἑλληνικοί, καὶ πνεῦμα Ἑλληνικόν, ὅλα ταῦτα μαζύ εἶναι ὁ Ἑλληνισμός», τονίζει, θεωρώντας τον σὰν δημιούργημα καὶ ἔκφραση τῆς Ἑλληνικῆς φύσης μέν, μὲ ἀπαραίτητα ὅμως συστατικά του τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα καὶ τὴν θρησκεία μας... (σ. 9)

---

Ἀπὸ τὸ ὀπισθόφυλλο:

Ο Χαιρέτης είναι ο πρώτος ουσιαστικός κήρυκας της σύγχρονης ελληνικής αυτογνωσίας. Γνώστης της Ιστορίας του Έθνους του, μέσα στη διαδρομή της οποίας η οικογένεια και οι πρόγονοί του είχαν δώσει τόσα και τόσα ουσιαστικά "Παρών", τοποθετεί τον Έλληνα κάτω από τα κριτήρια του Εθνισμού και της θρησκευτικότητάς του και τον εξετάζει, τον αναλύει, τον προσδιορίζει. Στόχος του δεν είναι να εμφανιστεί σαν εθνοσωτήρας, δεν επιδιώκει να πολιτευτεί. Ούτε ζητά την αναγνώρισή του σαν συγγραφέα. Το μόνο που ασφαλώς τον ενδιαφέρει είναι να προσφέρει στους συμπατριώτες του μέτρο εθνικής κρίσεως και κατανόησης των διδαγμάτων της ιστορίας...

Μια μεγάλη και περίλαμπρη θέση ανάμεσα στο πλήθος των Νεοελλήνων Φωτιστών ανήκει οπωσδήποτε και στον Μανουήλ Θ. Χαιρέτη. Δεν έχει καμμία σημασία αν προηγήθηκε του Περικλή Γιαννόπουλου, αν αυτός ήταν ο πρώτος, αν είναι δεύτερος ή αν χρονικά είναι και οι δυο τους σύγχρονοι και ταυτόσημοι. Υπήρξαν και οι δύο συνεχιστές της οικογενειακής τους παράδοσης, εκφραστές του πνεύματος του Κήρυκου Χαιρέτη και πρωτοδουλευτές της Νεοελληνικής Ιδέας. Αυτούς ακολούθησαν όλοι οι άλλοι και όλοι μαζί σχημάτισαν την περίλαμπρη ελληνική Πούλια, που έδειξε σε πλήθος Ελλήνων τον δρόμο της εθνικής πορείας, καθ' όλη τη διάρκεια της σκοτεινής νύχτας που ακολούθησε το μαύρο 1897 αλλά και αργότερα...