Αλέξης Αλεξόπουλος, αλεξηπτωτιστής
Καταρχάς, ας κάνουμε μία υπόθεση. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει διαφωνία ως προς τον τρόπο γραφής της νεοελληνικής λέξης «αλεξίπτωτο». Η ετυμολογία της λέξης έχει ως εξής: από το ρήμα «αλέξω» που σημαίνει «προφυλάσσω» και «πίπτω > πτώση» που σημαίνει «πέφτω». Δηλώνει, δηλαδή, την πτυσσόμενη συσκευή που επιτρέπει την ομαλή και κατά το δυνατόν ασφαλή προσγείωση του ανθρώπου κατά τη ρίψη του από αεροπλάνο.
Ένα κρύο χειμωνιάτικο πρωινό, όμως, ο Αλέξης Αλεξόπουλος, αλεξιπτωτιστής στο επάγγελμα, γόνος επιφανούς οικογένειας αλεξιπτωτιστών (πάππου προς πάππου) που δεν είχε πώς να σκοτώσει την ώρα του (βρισκόταν σε άδεια), ανακάλυψε στα κειμήλια της οικογένειάς του, το από χρόνια χαμένο ημερολόγιο του παππού του, ο οποίος έφερε το ίδιο όνομα, «Αλέξης» και ήταν από τους πρώτους που ασχολήθηκαν εκείνα τα παλιά χρόνια με το επάγγελμα του αλεξιπτωτιστή. Ξεφυλλίζοντάς το, βρήκε σε μία σελίδα γραμμένα τα εξής: «Σήμερα, την τάδε, του μηνός τάδε, του έτους τάδε, εγώ, ο Αλέξης Αλεξόπουλος ο πρεσβύτερος, αποφασίζω να δημιουργήσω εκ του μη όντος μία νέα λέξηֹ τη λέξη «αλεξήπτωτο» ως φόρο τιμής στη συσκευή που με προφυλάσσει κάθε φορά που πέφτω από το αεροπλάνο. Τη δημιούργησα, εγώ (φτου μου να μη βασκαθώ, ο γλωσσοπλάστης) από το όνομά μου, «Αλέξης» και τη λέξη «πτώση».
Ο Αλέξης junior είχε μείνει με ανοιχτό το στόμα! «Βρε τι παππού - Καζαντζάκη είχα και δεν το ’ξερα! Αύριο, πρωί - πρωί με τη δροσούλα, θα τρέξω στην Ένωση Αλεξιπτωτιστών Ελλάδος, να κατοχυρώσω το πνευματικό εφεύρημα του παππού μου και να εισηγηθώ την αλλαγή της λέξης από «αλεξίπτωτο» σε «αλεξήπτωτο» όπως είναι η σωστή γραφή της».
Επινόησα αυτήν την ιστοριούλα, που όσο «παιδιάστικη» και αν δείχνει, βοηθάει ωστόσο να καταλάβουμε πώς μία γλωσσική αυθαιρεσία ή έστω ιδιοτροπία είναι δυνατόν, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, να θεωρηθεί «κανόνας», όταν επιπροσθέτως:
1. έχει λογική βάση - η λέξη «Αλεξήπτωτο» έχει σαφή ετυμολογία «Αλέξης + πτώση» (αν παραβλέψουμε ότι και το «Αλέξης» προέρχεται από το Αλέξ-ανδρος )
2. μπορεί να δεχτεί αναγωγή σε υπαρκτή αρχική σημασία
3. δεν είναι αμάρτυρη, καθώς βρίσκεται σε γραπτή πηγή, δηλαδή το ημερολόγιο του παππού
4. διαθέτει ισχύ σε περιορισμένο τοπικό ή χρονικό πλαίσιο (π.χ. μπορεί άνετα να χρησιμοποιείται εν είδει αστείου στο οικογενειακό περιβάλλον του Αλέξη).
Στη συνέχεια, εφόσον θεωρηθεί «κανόνας», είναι δυνατό να υιοθετηθεί από σταδιακά ολοένα και περισσότερους ομιλητές (για παράδειγμα, αυτό θα μπορούσε να γίνει αν η Ένωση Αλεξιπτωτιστών Ελλάδος υιοθετούσε την πρόταση του Αλέξη και εξέδιδε σχετικές εγκυκλίους), να περιληφθεί σε κανονιστικές γραμματικές, λεξικά και σχολικά βιβλία και στο τέλος, πιθανόν να «θεσμοθετηθεί» ως η «σωστή» γραφή εκτοπίζοντας την πραγματικά «σωστή» ή έστω πιο λογική ετυμολογικά γραφή.
Ίσως τώρα βρεθεί ένας ερευνητής να πει στον καημένο τον Αλεξάκο ότι δεν έχει δίκιο κι ότι η σωστή γραφή της λέξης είναι «αλεξ-ί-πτωτο», διότι λέξεις με πρώτο συνθετικό το «αλεξι-», το οποίο σημαίνει «αυτός που προστατεύει από…», μαρτυρούνται κατά κόρον σε κείμενα αρχαίων συγγραφέων, όπως για παράδειγμα:
«αλεξι-βέλεμνος» (=αυτός που προστατεύει από τα βέλη)
«αλεξί-μορος» (=αυτός που προστατεύει από τη Μοίρα)
«αλεξι-φάρμακος» (= αυτός που προστατεύει από τα δηλητήρια).
Είναι επομένως αυτονόητο ότι και «αυτό που προστατεύει» από την πτώση λέγεται «αλεξί-πτωτο».
Τότε, στη μαύρη απελπισιά του, και, καθώς είναι αγύριστο κεφάλι, θα σκεφτόταν ο Αλέξης: «Δε με πείθετε με τίποτα. Δε δίνω δεκάρα τσακιστή αν στην αρχαιότητα υπήρχαν όλες αυτές οι «αλεξι»-λέξεις. Εγώ θα πειστώ μόνον εάν μου βρείτε αυτούσια και απαράλλαχτη τη λέξη «αλεξίπτωτο» σε κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας»!
Σε αυτό το σημείο, κάθε προσπάθεια για συνέχιση της συζήτησης περιττεύει. Έχει κάθε δικαίωμα ο Αλέξης να παραμένει πιστός στις επιταγές του παππού του. Καθώς, όμως, για λόγους ευνόητους, δεν προβλέπεται στα αμέσως προσεχή χρόνια οι κλασσικοί φιλόλογοι να ανακαλύψουν τη λέξη «αλεξίπτωτο», τουλάχιστο με τη σημερινή σημασία της λέξης (ούτε, βέβαια, τις λέξεις «αλεξικέραυνο», «αλεξιπτωτιστής», «αεροπλάνο», «C-130», «F-16» κτλ) σε κάποιο στίχο της Ιλιάδας ή σε κάποιο χωρίο του Αριστοτέλη – δυστυχώς για τον Αλέξη ο φιλόσοφος έγραψε «Περί Ποιητικής» και όχι «Περί Αεροναυπηγικής» -, τότε είναι καλύτερα όλη η υπόλοιπη Ελλάδα, πλην του Αλέξη, να συνεχίσει να γράφει τη λέξη ως έχει, δηλαδή «αλεξίπτωτο».
Μία σειρά από ερωτήματα / σκέψεις ανακύπτουν από τους παραπάνω συλλογισμούς :
1. Γιατί θα πρέπει να αλλάξουμε τη γλώσσα μας επειδή κάποιος, έστω διαπρεπής, πλην όμως αλλόγλωσσος επιστήμονας κατασκεύασε πριν από 3 αιώνες μία λέξη; Το «αλλόγλωσσος» δεν έχει σε καμία περίπτωση χαρακτήρα μομφής ή περιφρόνησης. Απλώς θα ήθελα να ξέρω αν γνώριζε ελληνικά (λατινικά είναι δεδομένο ότι έπρεπε να κατέχει άπταιστα, για να μπορεί κάποιος το 18ο αιώνα να συντάξει τη διδακτορική του διατριβή) και αν ναι, σε ποιο επίπεδο ώστε να μπορεί να συνθέτει όρους από ελληνικές λέξεις;
2. Το ότι ο Nicolas Andry, εκείνο το έτος, δημιούργησε μία λέξη, τη λέξη «ορθοπαιδικός», αυτό δε σημαίνει απολύτως τίποτα! Είναι, βέβαια, ιστορικό γεγονός αναμφισβήτητο (αναμφισβήτητο, μέχρι τη στιγμή που θα βρεθεί - μάλλον απίθανο - κείμενο άλλου επιστήμονα, προγενέστερο του 1741, που να περιλαμβάνει αυτή τη λέξη) ότι την επινόησε αυτός, όμως, δεν πρόκειται εδώ για ζήτημα κατοχύρωσης ευρεσιτεχνίας. Εδώ το ζητούμενο είναι το κατά πόσον η λέξη που δημιούργησε ήταν επιτυχής κι αυτό είναι σίγουρα ένα άλλο ζήτημα…Πώς είμαστε τόσο σίγουροι ότι επέλεξε τις κατάλληλες λέξεις για το σχηματισμό και ότι η λέξη αυτή που παρήγαγε περιγράφει ορθά το ζητούμενο;
3. Κι αν ακόμη, όμως, δεχτούμε ότι βρήκε τις κατάλληλες λέξεις για να περιγράψει επακριβώς τον «κλάδο» της ορθοπεδικής στα 1741, γιατί θα πρέπει η επιστημονική κοινότητα απανταχού της γης να υιοθετεί σήμερα αυτήν την ατυχή ή έστω απηρχαιωμένη άποψη; Σε μια τόσο παλιά εποχή, που ακόμη και επιστήμες όπως η Φυσική, τα Μαθηματικά και η Χημεία ήταν σε κάποιο βαθμό ενωμένες, πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι υπήρχε «κλάδος ορθοπεδικής»; Σε αυτό το θέμα, οι πλέον αρμόδιοι να απαντήσουν είναι οι ίδιοι οι ορθοπεδικοί και φυσικά, οι ιστορικοί της επιστήμης.
4. Οι «ορθοπεδικοί» της εποχής (α΄ μισό του 18ου αιώνα) ασχολούνταν περισσότερο με την υγεία των παιδιών και αν ναι, σε ποιο βαθμό; Αν και τέτοια ερωτήματα έχουν ήδη απαντηθεί, τα θέτω για να δείξω πόσο απερίσκεπτα κάποιοι προβαίνουν αυθαίρετα σε αλλαγές λέξεων λες και πρόκειται για την περιουσία τους.
5. Μήπως ο Andry συνέθεσε τον όρο «ορθοπαιδικός» για τις ανάγκες του συγκεκριμένου βιβλίου ή για τις συγκεκριμένες έρευνες που διεξήγαγε και μόνο; Το απόσπασμα από την εισαγωγή του βιβλίου του Andry που παρατίθεται δε μας διαφωτίζει επ’ αυτού («quant au titre en question, Orthopedie, je l’ai forme de …). Περιγράφει μόνο το τι έκανε. Λέει πουθενά το γιατί επέλεξε αυτές τις συγκεκριμένες λέξεις; Αν το λέει παρακάτω, τότε, κακώς το χωρίο παρατίθεται αποσπασματικά.
6. Οι γνώσεις του της αρχαίας ελληνικής του επέτρεπαν να ξεχωρίζει τη λατινική λέξη “pes, γεν. pedis” [= πόδι] (η οποία προέρχεται από το ελληνικό «πους < *ποδς») από την ελληνική «παις, γεν. παιδός» (=παιδί); Ας μου συγχωρεθεί το ότι αμφιβάλλω για τη γλωσσική επάρκεια (της ελληνικής) του συγχωρεμένου καθηγητή. Προσωπικά πιστεύω ότι πρέπει, ως γιατρός, να είχε πολύ καλή κλασική παιδεία. Δεν το κάνω για να αμφισβητήσω το κύρος του – είμαι, εξάλλου, ο πλέον αναρμόδιος για να κάνω κάτι τέτοιο. Προσπαθώ απλώς, με βάση τη λογική, να καταδείξω πόσο άκριτα κάποιοι εκδίδουν γλωσσικές «οδηγίες προς ναυτιλλομένους». Ε, λοιπόν, μας ζητάτε να αλλάξουμε τη γλώσσα μας και περιμένετε να το κάνουμε αυτό χωρίς να το ψάξουμε καθόλου; Και ας μη μας πουν οι οπαδοί της «ορθοπαιδικής» ότι όλα αυτά τα είχαν ερευνήσει, γιατί σε αυτήν την περίπτωση κάκιστα έχουν κρατήσει τα πορίσματά τους κρυφά.
7. Στα χρόνια εκείνα του Διαφωτισμού και της διακαούς επιθυμίας για σύνδεση με την Κλασική Παιδεία και Αρχαιότητα, μήπως η λέξη “paidion” (=παιδίον) παρέπεμπε πιο εύκολα στη λέξη «παιδεία»; Ας μην ξεχνάμε ότι το βιβλίο του Andry προορίζεται για «όσους ασχολούνται με την ανατροφή των παιδιών».
8. Ποιον όρο (μονολεκτικό ή περιφραστικό) χρησιμοποιούσαν οι προγενέστεροι και σύγχρονοι με τον Andry γιατροί για να περιγράψουν την ειδικότητά τους ή έστω τις δραστηριότητές τους (σε περίπτωση που δεν υπήρχε κλάδος ορθοπεδικής τόσο παλιά);
9. Σήμερα οι ορθοπεδικοί θεραπεύουν αποκλειστικά και μόνο παιδιά; Εδώ και πόσα χρόνια (ή αιώνες;) θεραπεύουν ανθρώπους όλων των ηλικιών;
10. Στο άρθρο του R. Kohler (European Orthopaedics Bulletin, May 1995 Issue No 2) αναφέρεται ότι «Μολονότι ο όρος [ενν. “orthopaedics”] αρχικά κάλυπτε ένα ευρύτερο φάσμα, το πεδίο του έχει σταδιακά μειωθεί και πλέον περιορίζεται στη θεραπεία των προβλημάτων του κινητικού συστήματος. Αρχικά το αντικείμενο αποτελούσε τμήμα της Γενικής Χειρουργικής, αργότερα όμως αποτέλεσε ένα σημαντικό χειρουργικό κλάδο από μόνο του. Περιέργως, πλέον υποδιαιρείται στην “Ορθοπαιδική ενηλίκων” (μία εννοιολογική παρερμηνεία) και στην “Ορθοπαιδική παίδων” (πλεονασμός)». Οι οπαδοί της «ορθοπαιδικής» με αυτές τις ενέργειες αφήνουν υπονοούμενα ότι ο κλάδος της ορθοπεδικής, τελικά, δεν είναι σαφώς προσδιορισμένος και οριοθετημένος. Αν δεν είναι, με ποιους άλλους κλάδους υπάρχει αλληλοεπικάλυψη; Συχνά το πώς λέγεται αυτό που είσαι καθορίζει (περιορίζει ή διευρύνει) αυτά που κάνεις. (Και πάλι, οι ορθοπεδικοί είναι οι μόνοι αρμόδιοι να μας διαφωτίσουν επ’ αυτού).
11. Για να είμαστε περήφανοι για την ελληνική προέλευση της λέξης πρέπει αυτή να ετυμολογείται «ορθός + παις»; Δηλαδή, η άλλη ελληνικότατη ετυμολογία «ορθός + πεδάω» η οποία, μάλιστα, είναι και η μόνη ακριβής στην περιγραφή του συγκεκριμένου κλάδου και, πιθανότατα, εξίσου «αρχική», θα έπρεπε να μας γεμίζει ντροπή;
Πώς είναι δυνατόν κάποιοι να υιοθέτησαν τόσο άκριτα αυτήν την απίθανη και αστήρικτη θεωρία και να άρχισαν «σταυροφορίες» και «προσηλυτισμό», χωρίς να κάνουν καν τον κόπο να διερευνήσουν έστω και ένα μόνο από τα παραπάνω ζητήματα;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου