Ὁ τονισμὸς σὲ δέκα ἁπλὰ μαθήματα-Μάθημα 10: Ἡ παραλήγουσα τῶν οὐσιαστικῶν, ἐπιθέτων καὶ ἐπιρρημάτων

Στὸ τελευταῖο μας μάθημα θὰ ἀσχοληθοῦμε μὲ τὴν παραλήγουσα τῶν οὐσιαστικῶν, ἐπιθέτων καὶ ἐπιρρημάτων. Ὅπως εἴδαμε καὶ στὸ μάθημα 8 ὅπου ἀσχοληθήκαμε μὲ τὴν παραλήγουσα τῶν ρημάτων, ὁ τόνος ποὺ θὰ βάλουμε σὲ μία παραλήγουσα ἐξαρτᾶται πάντα ἀπὸ τὸ μῆκος τῆς λήγουσας καὶ τῆς παραλήγουσας. Ἐφαρμόζουμε δηλαδὴ τοὺς κανόνες «μακρὸν πρὸ μακροῦ ὀξύνεται» καὶ «μακρὸν πρὸ βραχέος περισπᾶται». Ὅταν οἱ συλλαβὲς περιέχουν ἔψιλον, ὄμικρον, ἦτα, ὠμέγα ἢ διφθόγγους, τότε ξέρουμε κιόλας ἂν εἶναι μακρὲς ἢ βραχεῖες, καὶ ἐφαρμόζουμε ἄμεσα τοὺς δύο αὐτοὺς κανόνες. Τί γίνεται ὅμως ὅταν τὰ φωνήεντά τους εἶναι δίχρονα;

Τίθεται λοιπὸν τὸ ἐρώτημα: πότε ἕνα α, ι ἢ υ στὴν λήγουσα ἢ στὴν παραλήγουσα εἶναι μακρὸ καὶ πότε βραχύ;

Ἔχουμε καὶ πάλι (ὅπως στὸ μάθημα 8) τέσσερις κανόνες ποὺ καλύπτουν ὅλες τὶς περιπτώσεις:

1. τὰ α, ι, υ στὴν παραλήγουσα εἶναι πάντα βραχέα: δάσος, κράτος, μύθος, μύτες, ξύλο, ξίφος, ἄνδρες, βράδυ, κ.λπ.
2. τὰ α, ι, υ, τῆς λήγουσας τῶν ἀρσενικῶν καὶ θηλυκῶν ὀνομάτων εἶναι μακρά: ὡραία («ἡ ὡραία Ἑλένη»), ὁ σωτήρας, ὁ ἀγώνας, τῆς Ἀθήνας, ἡ ὥρα/τῆς ὥρας, ὁ ἐφημεριδοπώλις, ὁ πήχυς, ἡ χρήσις, κ.λπ.
3. τὸ α τῆς λήγουσας τῶν οὐδετέρων καὶ τῶν ἐπιρρημάτων εἶναι βραχύ: ὡραῖα («τὰ ὡραῖα βιβλία»), τὸ σχῆμα, τὸ σῶμα, κ.λπ.
4. τὰ ι, υ τῆς λήγουσας τῶν οὐδετέρων εἶναι μακρά: τὸ μαχαίρι, τὸ λουλούδι, τὸ χείλι, τὸ ποτήρι, τὸ θήλυ, κ.λπ.

Μὲ ἄλλα λόγια ἡ περισπωμένη στὴν παραλήγουσα εἶναι δείκτης τοῦ οὐδέτερου οὐσιαστικοῦ/ἐπιθέτου ἢ τοῦ ἐπιρρήματος: ἡ θεία/τὰ θεῖα, ἡ ὁποία/τὰ ὁποῖα, ἡ Δώρα/τὰ δῶρα, ἡ Γιώτα/τὸ γιῶτα, κ.λπ.

Ἂν διαβάσατε προσεκτικὰ τὰ δέκα αὐτὰ μαθήματα, τότε

ΞΕΡΕΤΕ ΤΟΝΙΣΜΟ!

Ἦρθε λοιπὸν ὁ καιρὸς νὰ ἀφήσετε πίσω σας τὸ μονοτονικὸ σὰν ἄσχημη ἀνάμνηση μιᾶς ἐποχῆς ποὺ θυσίασε τὴν γλώσσα στὸν βωμὸ τῆς ψηφοθηρίας, καὶ νὰ ξαναρχίσετε νὰ γράφετε τὴν ἑλληνικὴ γλώσσα ὅπως τὴν ἔγραφαν οἱ πατεράδες καὶ οἱ παποῦδες μας...