Ποτέ ξανά κίτρινα δόντια

Κυριακή 21 Οκτωβρίου 2007

ΤΟ ΙΤΑΛΙΚΟ ΤΕΛΕΣΙΓΡΑΦΟ

Στις 3 τα μεσάνυχτα της 28ης Οκτωβρίου ο πρεσβευτής της Ιταλίας στην Ελλάδα κόμης Γκράτσι επιδίδει στον πρωθυπουργό της Ελλάδας Ιωάννη Μεταξά το παρακάτω τελεσίγραφο:

(απόσπασμα)

... Η ουδετερότης της Ελλάδος απέβη ολονέν και περισσότερον απλώς και καθαρώς φαινομενική. Η ευθύνη δια την κατάστασιν ταύτην πίπτει πρωτίστως επί της Αγγλίας και επί της προθέσεώς της όπως περιπλέκη πάντοτε άλλας χώρας εις τον πόλεμον. Η Ιταλική Κυβέρνησις θεωρεί έκδηλον ότι η πολιτική της Ελληνικής Κυβερνήσεως έτεινε και τείνει να μεταβάλη το ελληνικόν έδαφος, ή τουλάχιστον να επιτρέψη όπως το ελληνικόν έδαφος μεταβληθή εις βάσιν πολεμικής δράσεως εναντίον της Ιταλίας. Τούτο δεν θα ηδύνατο να οδηγήση ή εις μίαν ένοπλον ρήξιν μεταξύ της Ιταλίας και της Ελλάδος, ρήξιν την οποίαν η Ιταλική Κυβέρνησις έχει πάσαν πρόθεσιν να αποφύγη.

Όθεν, η Ιταλική Κυβέρνησις κατέληξεν εις την απόφασιν να ζητήση από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν -ως εγγύησιν δια την ουδετερότητα της Ελλάδος και ως εγγύησιν δια την ασφάλειαν της Ιταλίας- το δικαίωμα να καταλάβη δια των ενόπλων αυτής δυνάμεων, δια την διάρκειαν της σημερινής προς την Αγγλίαν ρήξεως, ωρισμένα στρατηγικά σημεία του ελληνικού εδάφους. Η Ιταλική Κυβέρνησις ζητεί από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν όπως μη εναντιωθή εις την κατάληψιν ταύτην και όπως μη παρεμποδίση την ελευθέραν διέλευσιν των στρατευμάτων των προοριζομένων να την πραγματοποιήσωσι. Τα στρατεύματα ταύτα δεν παρουσιάζονται ως εχθροί του ελληνικού λαού και η Ιταλική Κυβέρνησις δεν προτίθεται ποσώς, δια της προσωρινής κατοχής στρατηγικών τινών σημείων, επιβαλλομένης υπό της ανάγκης των περιστάσεων και εχούσης καθαρώς αμυντικόν χαρακτήρα, να θίξη οπωσδήποτε την κυριαρχίαν και την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος.

Η Ιταλική Κυβέρνησις ζητεί από την Ελληνικήν Κυβέρνησιν όπως δώση αυθωρεί εις τας στρατιωτικάς αρχάς τας αναγκαίας διαταγάς ίνα η κατοχή αυτή δυνηθή να πραγματοποιηθή κατά ειρηνικόν τρόπον. Εάν τα ιταλικά στρατεύματα ήθελον συναντήση αντίστασιν, η αντίστασις αυτή θα καμφθή δια των όπλων και η Ελληνική Κυβέρνησις θα έφερε τας ευθύνας, αι οποίαι ήθελον προκύψη εκ τούτου.

Αθήναι τη 28η Οκτωβρίου 1940/ΧΙΧ

Από το βιβλίο του Θ. Παπακωνσταντίνου. Η μάχη της Ελλάδος, 1940-1941.

ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Διάγγελμα του Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικό Λαό

Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωρίζουσα εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν, και μου ανεκοίνωσεν ότι, προς κατάληψιν αυτών, η κίνησις των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα εις τον ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ' εαυτό και τον τρόπον με τον οποίον γίνεται τούτο ως κήρυξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας, την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλον το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγωνισθήτε δια την Πατρίδα. τας γυναίκας, τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις.
Νυν υπέρ πάντων ο αγών.

Ι. ΜΕΤΑΞΑΣ

ΤΟ ΕΠΟΣ ΤΟΥ 1940-1941

Εξαιρετική είναι η συγκίνηση που αισθάνονται όλοι οι Έλληνες, όταν καλούν στην μνήμη τους αναμνήσεις από τα ένδοξα γεγονότα του 1940. Πράγματι τα μεγάλα και φωτεινά αυτά γεγονότα, επισφράγισαν με ανεξίτηλη δόξα την ιστορική πορεία του έθνους μας.

Το ελληνικό Έθνος αισθάνεται ιδιαίτερη υπερηφάνεια, για το μεγάλο ΟΧΙ της 28ης Οκτωβρίου του 1940, το οποίο αντέταξε ο Ελληνικός λαός κατά τον βαθύ όρθρο της ιστορικής εκείνης ημέρας.

Ήταν η αρχή μιας εκστρατείας που όλοι τη λένε "Έπος" που κάλυψε ένα ένδοξο μέρος της μακραίωνης ελληνικής ιστορίας μας, που περιέχει εν αφθονία τα δύο στοιχεία που συνθέτουν γενικά την ιστορία, τα γεγονότα και το άρωμα της εποχής. Τα μεν γεγονότα έχουν καταγραφεί από ιστορικούς, ώστε να δύνανται οι ενδιαφερόμενοι να ανατρέξουν σε συγγράμματα προς γνώση και εξαγωγή συμπερασμάτων και ακόμη μεταγενέστεροι ιστορικοί να μπορούν να τα αποκαταστήσουν έστω και αν έχουν παρέλθει αιώνες. Το άρωμα όμως, όπως και όσο το αισθάνθηκαν οι πρωταγωνιστές και στη συγκεκριμένη περίπτωση ολόκληρος ο ελληνικός λαός, την εποχή των γεγονότων, χάνεται από τον άνεμο του χρόνου, ακόμη και για αυτούς που τα έζησαν.

Το "Έπος του 40", φαινόμενο ψυχολογικό και ιστορικά απροσδόκητο για όλο το κόσμο, αδικήθηκε κατάφωρα από τα μετέπειτα γεγονότα, την κατοχή, την αντίσταση, τις εκτελέσεις, το κίνημα του Δεκέμβρη, τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, το ξύπνημα της πυρηνικής εποχής, γεγονότα τα οποία τα σκέπασαν και έτσι αυτό το κεφάλαιο σφραγίστηκε βιαστικά και κλείστηκε στο αρχείο προτού μνημειωθεί, για να ανοίξει μετά την απελευθέρωση της χώρας από τη γερμανική μπότα.

Η γενιά του '40 απέδειξε για μια ακόμη φορά, ότι το ιερό πάθος για την ελευθερία της Πατρίδας είναι υπέρτατο καθήκον όλων των Ελλήνων, που επανειλημμένα το έχουν αποδείξει κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ύπαρξής τους και δεν θα σταματήσουν να το αποδεικνύουν, όσο υπάρχουν, σε αυτή την όμορφη χώρα.

Από την αρχή του αιώνα μας είχαν φανεί οι εχθρικές προθέσεις της Ιταλίας εναντίον της χώρας μας και μόνο αξιοθρήνητη θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει την προσπάθεια υποκρισίας της, με αποκορύφωση τον ύπουλο τορπιλισμό του αντιτορπιλικού ΕΛΛΗ στο λιμάνι της Τήνου στις 15 Αυγούστου 1940, παρά το σύμφωνο φιλίας που είχε υπογραφεί μεταξύ των δύο χωρών από τον Σεπτέμβρη του 1928. Ο Μουσολίνι είχε προφανώς πιστέψει πως η θρασύτητα μπορεί να αφοπλίσει την αξιοπρέπεια, η υποκρισία τη δίψα για την ελευθερία και η στρατιωτική υπεροχή το, από υπάρξεώς του, ιερό καθήκον του Έλληνα στρατιώτη. Είχε πιστέψει σε ένα παλαιότερο όνειρο, την ανασύσταση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, ή τουλάχιστον της ενετικής θαλασσοκρατίας.

Η χώρα μας από το 1923 βαριά τραυματισμένη από τα αποτελέσματα της Μικρασιατικής καταστροφής, κατέβαλλε προσπάθειες για να απορροφήσει ενάμισι εκατομμύριο πρόσφυγες και να ανασυντάξει την οικονομία και την πολιτική της.

Από τον Απρίλιο του 1939 η φασιστική Ιταλία είχε καταλάβει την Αλβανία, και με περιστροφές, δολιχοδρομίες, διπλωματικούς ελιγμούς, παλινωδίες και αυτοδιαψεύσεις προσπαθούσε να συγκαλύψει τις επεκτατικές της προθέσεις προς την Ελλάδα. Η κατάληψη της Αλβανίας, ήταν φυσικό, να ανησυχήσει ιδιαίτερα τις δύο συνορεύουσες χώρες, Ελλάδα και Γιουγκοσλαβία, και μάλιστα από απειλή που δεν προερχόταν από την Ιταλία μόνη, αλλά από τον Άξονα του οποίου την ίδρυση είχε εξαγγείλει ο Μουσολίνι από τον Νοέμβριο του 1936.

Από τη πλευρά της Αγγλίας δια των πρωθυπουργών Τσάμπερλαιν και Νταλαντιαί, του υπουργού εξωτερικών Λόρδου Χάλιφαξ, του πρώτου Λόρδου του αγγλικού Ναυαρχείου Ουίνστον Τσώρτσιλ, δίδονταν άφθονες και συναισθηματικά παρήγορες εγγυήσεις για την ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας, που δυστυχώς για διάφορους λόγους δεν υλοποιήθηκαν. Όλα αυτά σήμαιναν για την Ελλάδα, ότι μόνη έπρεπε να προετοιμαστεί, για μια πιθανή αναμέτρηση, προς διαφύλαξη της ανεξαρτησίας της.

Όμως το ελληνικό Γενικό Επιτελείο είχε λόγους να μην αδρανεί. Ενώ ζητούσε συνεργασία με τα Γενικά Επιτελεία Αγγλίας και Γαλλίας αυτά περιορίζοντο στη συγκέντρωση πληροφοριών χωρίς πρακτική συνέχεια, για να αφήσουν, τελικά, την Ελλάδα και πάλι μόνη, στο δραματικό της Ακρωτήρι, να ετοιμαστεί να αντιμετωπίσει για πολλοστή φορά τον Δεσποτισμό.

Τον Αύγουστο του 1939 υπό το πρόσχημα γυμνασίων οι ιταλικές δυνάμεις συγκεντρώθηκαν στα ελληνικά σύνορα για να ανησυχήσει το ελληνικό Γενικό Επιτελείο και να εισηγηθεί στη Κυβέρνηση την επιστράτευση των απέναντι της Αλβανίας μονάδων, VΙΙΙ και ΙΧ μεραρχιών καθώς και της ΙV ταξιαρχίας. Η διαταγή επιστρατεύσεως εκδόθηκε την νύχτα της 23ης Αυγούστου. Τη προηγούμενη ημέρα είχε υπογραφεί στη Μόσχα γερμανοσοβιετικό σύμφωνο περί μη επιθέσεως, που σήμαινε, ότι απερίσπαστος και ανενόχλητος ο Άξονας θα μπορούσε να δράσει στη Δύση και το Νότο.

Στις 29 Αυγούστου 1939 ο Ιταλός στρατιωτικός ακόλουθος ζητάει από τον Αρχηγό του ελληνικού Γενικού Επιτελείου, Αλέξανδρο Παπάγο, πληροφορίες για την συγκέντρωση των ελληνικών στρατευμάτων, ενώ δίνει την διαβεβαίωση, ότι ισχύει πάντοτε η εγγύηση εκ μέρους της Ιταλίας, για το απαραβίαστο του ελληνικού εδάφους.

Οι προθέσεις του άξονα αποκαλύπτονταν τρεις ημέρες αργότερα. Την 1η Σεπτεμβρίου 1939, η Γερμανία αρχίζει ξαφνικά επίθεση κατά της Πολωνίας, ο δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος ξέσπαζε. Τα αποτελέσματα δικαιώνουν εν μέρει τους υπολογισμούς του Χίτλερ περί ανανδρίας των συμμάχων, που δεν θα βοηθούσαν την Πολωνία, ώστε να πέσει βορά στην εξαγριωμένη επιθετική απληστία του Άξονα, μήπως χορτάσει. Η Πολωνία εντός εικοσαημέρου κυριεύεται και διανέμεται μεταξύ Χίτλερ και Στάλιν. Τα βαλκανικά κράτη φοβούμενα μη βρεθούν στο δρόμο της θύελλας, άλλα κηρύσσουν ουδετερότητα και άλλα κάνουν επίδειξη καλής διαγωγής, η Ελλάδα όμως διαπιστώνει ότι όλο μεγαλώνει η δραματική της μόνωση, άρα και το βάρος της ευθύνης της, απέναντι στις παραδόσεις της και την ιστορία της.

Στο επακολουθήσαν χρονικό διάστημα, εντάθηκαν οι προσπάθειες αποκοιμίσεως της Ελλάδας και από τους δύο εταίρους του Άξονα. Η Ιταλία συνέχιζε να προετοιμάζεται για την παραβίαση της ελληνικής ανεξαρτησίας, όμως η αιφνιδιαστική έναρξη του πολέμου από τον Χίτλερ και οι κεραυνοβόλες επιτυχίες του στα πεδία των μαχών την έκαναν να χάσει τη ψυχραιμία της και να επιχειρήσει και αυτή κάτι εντυπωσιακό, ώστε να προλάβει να επωφεληθεί, αισθανόμενη το τέλος του πολέμου.

Το καλοκαίρι του 1940 η Ιταλία εκτός από την ασυναγώνιστη αριθμητική υπεροχή διέθετε:

· Την πρωτοβουλία ενάρξεως των επιχειρήσεων, δηλαδή το ασυναγώνιστο όπλο του αιφνιδιασμού.

· Τρομακτική αεροπορική υπεροχή, επταπλάσια σε αριθμό, με σύγχρονα για την εποχή αεροσκάφη, και μάλιστα, δικών τους εργοστασίων - Φίατ, που σήμαινε αφθονία ανταλλακτικών.

· Μεγάλο αριθμό θωρακισμένων ταχυκίνητων μέσων.

· Αποθηκευμένο στην Αλβανία πολεμικό υλικό κατά πολύ μεγαλύτερο από όσο αναγκαιούσε για τις εκεί δυνάμεις.

· Δυνατότητα ανεμπόδιστης μεταφοράς και άλλων στρατευμάτων μέσω της Αδριατικής.

Ακολούθησε μια προσπάθεια από τον Μουσολίνι εξερεθισμού της Ελλάδας και αναζήτησης αφορμών, ρυθμισμένη με μαθηματική ακρίβεια ώστε να ακολουθεί την ανιούσα και δεν έλειπαν και οι προκλήσεις:

· Βομβαρδισμός ελληνικών πολεμικών πλοίων, συμπεριλαμβανομένου του αντιτορπιλικού Ύδρα.

· Συνεχής παραβίαση του ελληνικού εναέριου χώρου.

· Ιταλικός τύπος δημοσιεύει με εντυπωσιακούς τίτλους, ότι "ο μέγας Αλβανός πατριώτης Νταούτ Χότζα δολοφονήθηκε στην ελληνοαλβανική μεθόριο από Έλληνες πράκτορες". (Ο Νταούτ Χότζα ήταν ληστής επικηρυγμένος προ εικοσαετίας, σκοτώθηκε σε καυγά από δύο Αλβανούς, τους οποίους μάλιστα προ διμήνου είχαν συλλάβει οι ελληνικές Αρχές).

· Ο γνωστός δημοσιογράφος Γκάυντα, φερέφωνο του φασιστικού κόμματος, την 14 Αυγούστου, με άρθρο του στον κατευθυνόμενο ιταλικό τύπο έδινε το γενικό σύνθημα: Γενική επίθεση κατά της Ελλάδος. Η Ιταλία πλέον είχε αποβάλει το προσωπείο.

· Την επομένη, 15 Αυγούστου, ακολούθησε ο άνανδρος τορπιλισμός του καταδρομικού ΕΛΛΗ στο λιμάνι της Τήνου.

Αυτή η τελευταία πρόκληση, ιερόσυλη πράξη, εγκαινίασε συμβολικά την επίθεση εναντίον της Ελλάδος και χρωμάτισε με ιερότητα τον αγώνα που ακολούθησε.

Από της 22 Οκτωβρίου, στο Υπουργείο Εξωτερικών της Ρώμης, ο Τσιάνο, αρχίζει να συντάσσει το περιλάλητο τελεσίγραφο, που προορίζετο για την ελληνική Κυβέρνηση, το οποίο δεν άφηνε περιθώρια για διέξοδο, παρά μόνο "ή αποδοχή της κατοχής ή εκτέλεση επίθεσης".

Το ελληνικό Γενικό Επιτελείο δεν μπορούσε να ολοκληρώσει την άμυνα της χώρας, όπως ακριβώς θα επιθυμούσε, κυρίως για δύο λόγους:

· Kάθε σημαντική κινητοποίηση, θα σήμαινε πρόκληση στον Μουσολίνι.

· Η πρωτοβουλία ενάρξεως των επιχειρήσεων ανήκε στην Ιταλία, που όμως ήταν άγνωστο πότε θα εκδηλωθεί και μια επιστράτευση, με πιθανή μακροχρόνια αναμονή, θα έφθειρε το ηθικό των στρατευμένων αλλά και την οικονομία της χώρας.

Ο ελληνικός λαός δεν γνώριζε τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου τι είχε προηγηθεί από της 3ης πρωινής ώρας στην οικία του πρωθυπουργού, ούτε τις αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου και όμως, όταν την 6η πρωινή ώρα οι σειρήνες της αντιαεροπορικής άμυνας ξύπνησαν την Αθήνα, ο κόσμος ξεχύθηκε στους δρόμους σαν να περίμενε ακριβώς την στιγμή να βροντοφωνάξει το ιστορικό "ΟΧΙ", καθολική επιλογή που δεν υπήρχε περίπτωση να ήταν διαφορετική.

Μια διάθεση ευφορίας ξεχύθηκε στον αττικό ουρανό από ένα κόσμο που αισθανόταν να τον καλούν με το όνομά του, τα τρεις και πλέον χιλιάδες χρόνια της ιστορίας του για να τα προστατεύσει. Η είδηση έτρεχε από στόμα σε στόμα "Πόλεμος! Οι Ιταλοί εισβάλλουν!". Τα συναισθήματα διαδέχονταν το ένα το άλλο, υπερηφάνεια, φιλότιμο, λεβεντιά, αγανάκτηση, περιφρόνηση, και μάλιστα όχι μόνο από αυτούς που έτρεχαν να καταταγούν, αλλά και από τον άμαχο πληθυσμό, που και αυτός αργότερα προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στον αγώνα.

Κάτι μεγάλο ορθωνόταν στην Ελλάδα τις πρωινές ώρες της 28ης Οκτωβρίου που εάν το έβλεπε ο υπερόπτης Ιταλός δικτάτωρ, θα προτιμούσε να αποσύρει τις δυνάμεις του από το Αλβανικό έδαφος και να αναθεωρήσει όλα τα επιχειρησιακά του σχέδια.

Την εξέλιξη της αναμετρήσεως κανείς δεν μπορούσε να προβλέψει, αν και οι ενδείξεις, λογικά, έπειθαν πως ο επιτιθέμενος αργά ή γρήγορα θα επικρατούσε.

Την ίδια ημέρα της εισβολής έρχονται τα πρώτα τηλεγραφικά μηνύματα, του Γεωργίου του ΣΤ' της Αγγλίας: "Η υπόθεσίς σας είναι και δική μας υπόθεσις", του πρωθυπουργού της Ουίνστον Τσώρτσιλ: "Η Ιταλία εύρε τας απειλάς του εκφοβισμού ανωφελείς έναντι του ηρέμου θάρρους σας", του πρωθυπουργού του Καναδά Μακένζυ Κινγκ: "Η κοιτίς του ευγενεστέρου πολιτισμού που εγνώρισεν η ανθρωπότης, η χώρα εις την οποίαν οφείλομεν ό,τι καθιστά την ζωήν ανωτέραν και ωραιοτέραν, υφίσταται τοιαύτην επίθεσιν, όλων των αληθινών ανθρώπων η θέσις έιναι παρά το πλευρόν της".

Η Γαλλία, που η Γερμανική κατοχή την είχε ήδη φιμώσει, εκπέμπει από ελεύθερο ραδιοφωνικό σταθμό της Αφρικής, για τους Έλληνες: "τους εξορκίζουμε να μη πιστέψουν πως οι Γάλλοι αδιαφορούν για την τύχη της ένδοξης πατρίδας τους".

Ακόμη και η Τουρκία, τότε, με σύσσωμο τον Τύπο της, πανηγυρίζει: "Ζήτω η Ελλάς" και "Είμεθα υπερήφανοι διότι συνδεόμεθα δια συμμαχίας με ένα τέτοιο Έθνος" Ικδάμ 29 Οκτωβρίου, "αλησμόνητον δι όλον τον κόσμον παράδειγμα γεναιότητος" Βακή 29 Οκτωβρίου.

Από την μακρινή Ινδία φθάνει ο απόηχος: "Το μέλλον των Βαλκανίων εξαρτάται από την τύχη της Ελλάδος".

Ασυγκράτητος είναι και ο ενθουσιασμός των ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, Κύπρου, Αιγύπτου, στα προξενεία των οποίων παρουσιάζονται στρατεύσιμοι για να πολεμήσουν στο πλευρό της μητέρας Ελλάδας.

H επίλεκτη μεραρχία των Ιταλών Τζούλια άρχισε στις απόκρημνες βουνοκορφές της βόρειας Πίνδου την επίθεσή της εναντίον της χώρας μας, για να προελάσει γρήγορα προς τα Γιάννενα, όπως πίστευε το Ιταλικό Επιτελείο, και να διευκολύνει τον "άνετο περίπατο" των υπολοίπων ιταλικών μεραρχιών προς την Αθήνα. Η έκπληξη όμως των "γενναίων" του Μουσολίνι γρήγορα μετατράπηκε σε απογοήτευση, όταν οι ταμπουρωμένοι Έλληνες φαντάροι των φυλακίων, δεν τους προσέφεραν την υποδοχή που ήθελαν, αλλά πυκνά πυρά. Αλήθεια τι υποδοχή περίμεναν;

Ως γνωστό, το βάρος της άμυνας το έφερε η μεραρχία Ηπείρου, που είχε τη τύχη μόνη από τις μεγάλες δυνάμεις να υπερασπίζεται τη τιμή και την εδαφική ακεραιότητα της χώρας, με κύρια αποστολή "την κάλυψη της κεντρικής Ελλάδος από την κατεύθυνση Ιωάννινα - Ζυγός Μετσόβου" και δευτερεύουσα "την προάσπιση εθνικού εδάφους", και η οποία με απόφαση του διοικητή της υποστράτηγου Χαράλαμπου Κατσιμήτρου, δεν εγκατέλειψε την προωθημένη αμυντική γραμμή και αγωνίσθηκε χωρίς να παραχωρίσει εθνικό έδαφος.

Παρατίθεται ένα τμήμα της υπ' αριθμόν πρωτ. 30904 γενικής διαταγής της VIII Μεραρχίας της 30 Οκτωβρίου 1940. (Υπτγος Χ. Κατσιμήτρος):

Μαχόμεθα εναντίον εχθρού υπούλου και ανάνδρου όστις άνευ ουδεμιάς αφορμής μας επετέθη αιφνιδιαστικώς ίνα μας υποδουλώσει.

Μαχόμεθα δια τας εστίας μας και τας οικογενείας μας και δια την ελευθερίαν μας.

Αξιωματικοί και Οπλίται, κρατήσατε σταθερώς και αποφασιστικώς τας θέσεις και έχετε πάντοτε το βλέμμα προς τα εμπρός, διότι εντός ολίγου θα αναλάβωμεν αντεπίθεσιν ίνα εκδιώξωμεν τον εχθρόν εκ του πατρίου εδάφους το οποίον εμόλυνεν δια της παρουσίας του...

Εγγύς είναι η ημέρα καθ' ήν ο άνανδρος και δειλός εχθρός θα ριφθεί εις την θάλασσαν. Κρατήστε ισχυρώς τας θέσεις και τούτο θα πραγματοποιηθεί συντόμως. Η παρούσα να κοινοποιηθεί εις άπαντας τους υφ' υμάς Αξιωματικούς και οπλίτας.

Και τμήμα της Ημερησίας Διαταγής της εν λόγω Μεραρχίας της 18 Νοεμβρίου 1940:

Στρατιώται, Ενθυμηθείτε όσα μου λέγατε κατά τας επιθεωρήσεις μου, πότε θα επιτεθεί τε να καταδιώξητε τον εχθρόν.

Εμπρός λοιπόν! Με τη βοήθεια και του θεού, όστις προστατεύει τον ιερόν και δίκαιον αγώνα μας, καταδιώξατε απηνώς τον εχθρόν, τον άνανδρον και δειλόν εχθρόν. Τον εγνωρίσατε καλά ήδη. Είναι θρασύδειλος και ύπουλος. Συντρίψατέ τον με τα αμείληκτα κτυπήματά σας. Η Πατρίς παρακολουθεί υπερήφανος τον τίμιον αγώνα σας. Η Δόξα σας αναμένει.

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί η ουσιαστκή συμβολή στον αγώνα του ηρωικού αποσπάσματος του συνταγματάρχη Δαβάκη, που αμυνόμενο σθεναρά με λίγους στρατιώτες, με πενιχρά μέσα αλλά με μεγάλη αυτοθυσία, απέκρουσε τις αλλεπάλληλες επιθέσεις του εχθρού και έδωσε πολύτιμο χρόνο στον Ελληνικό στρατό να ανασυνταχθεί και να αντεπιτεθεί καταδιώκοντας τους εισβολείς εκείθεν των Αλβανικών συνόρων, στα ιστορικά χώματα της Βορείου Ηπείρου.

Κατά την αντεπίθεση της 1ης Νοεμβρίου, από το ηρωικό απόσπασμα Πίνδου επετεύχθη η ανακατάληψη της Γραμμής "Γύφτισσα - Οξυά" συνελήφθησαν τρείς Ιταλοί αξιωματικοί και διακόσιοι είκοσι δύο οπλίτες, περιήλθαν δε στα ελληνικά τμήματα 140 κτήνη και αρκετά εφόδια, αλλά εκεί άφησε την τελευταία του πνοή και ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός του πολέμου, ο Υπολοχαγός Αλέξανδρος Διάκος.

Από τις πρώτες ημέρες του πολέμου, άρχισαν να γίνονται αισθητές οι ελλείψεις, ιδιαίτερα στην αεροπορία. Η βοήθεια της Αγγλίας, ήταν εντελώς ανεπαρκής. Το ενδιαφέρον των Άγγλων στρατιωτικών ήταν στραμμένο σχεδόν αποκλειστικά στην άμυνα της Κρήτης, όπου έφθασαν από τις πρώτες ημέρες δυνάμεις σε πεζικό και αντιαεροπορικά από τη Μέση Ανατολή.

Στις 14 Νοεμβρίου, άρχισε η ελληνική αντεπίθεση στο μέτωπο και η προέλαση στη Αλβανία. Το γεγονός των αλλεπάλληλων καταλήψεων Βορειοηπειρωτικών πόλεων και χωριών κατέλαβε τις πρώτες σελίδες του ελεύθερου τύπου, στην Μεγάλη Βρετανία, στις Η.Π.Α. και λοιπές χώρες του κόσμου ενώ η κεντρική Ευρώπη βρισκόταν υπό το πέλμα του Γερμανικού στρατού, που ήδη είχε καταλάβει την Πολωνία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, τις Κάτω Χώρες και το ήμισυ σχεδόν της Γαλλίας.

Οι ανέλπιστες ελληνικές επιτυχίες είχαν σοβαρές επιπτώσειςστην πολιτική της Αγγλίας, που από τα μέσα Νοεμβρίου, άρχισε να προσανατολίζεται προς ενίσχυση του μετώπου. Ο Άγγλος πρεσβευτής στην Αθήνα, πίστευε ότι το μέτωπο στην Ελλάδα, όπως αυτό διαμορφώθηκε ύστερα από τις ηρωικές επιτυχίες του ελληνικού στρατού, πρόσφερε την ευκαιρία στην Αγγλία να μεταφέρει εκεί το θέατρο των επιχειρήσεων κατά της Ιταλίας.

Η Ελλάδα βρέθηκε απότομα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Έγινε κυματοθραύστης κατά του τρόμου και της γενικής πεποίθησης των Ευρωπαϊκών λαών, ότι η νίκη των σιδηρόφρακτων ναζιστικών και φασιστικών στρατιών ήταν βέβαιη και ότι η απομονωμένη Αγγλία δεν ήταν δυνατόν να σταματήσει την τρομερή στρατιωτική μηχανή των Γερμανών.

Η επιτυχής έκβαση της παράτολμης απόφασης και η επί μακρόν διατηρηθείσα ψυχική δύναμη της Ελλάδας, συνετέλεσαν στη διάψευση του θρύλου "για το αήττητο του Άξονα" και άρχισε η μεταβολή στις εκτιμήσεις για την εξέλιξη του πολέμου με θετικές επιπτώσεις στο διπλωματικό πεδίο. Κράτη που θεωρούνταν βέβαιο, ότι θα μετείχαν στον πόλεμο υπέρ του Άξονα άρχισαν να εμφανίζουν διστακτικότητα για τη συμμετοχή τους ή και να προβάλλουν άρνηση. Οι Τάιμς έγραφαν στο φύλλο τους της 28ης Νοεμβρίου: "Οι ελληνικές νίκες είχαν τεράστια απήχηση στην εγγύς Ανατολή... Στην Αίγυπτο διέλυσαν εντελώς τις ανησυχίες για ιταλική εισβολή και μετέβαλαν το Μουσολίνι, που θεωρούνταν από τη λαϊκή φαντασία ως κάτι σπουδαίο, σε κωμικό πρόσωπο".

Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί και η συμμετοχή στον αγώνα του ελληνικού πολεμικού ναυτικού, παρά την μεγάλη διαφορά που υπήρχε σε σχέση με το ιταλικό, σε αριθμό, θωράκιση, ταχύτητα, δύναμη πυρός και χρόνο πλεύσεως για τα υποβρύχια. Παρ' όλα αυτά τα ελληνικά σκάφη εξετέλεσαν τη δύσκολη αποστολή τους χωρίς σοβαρές απώλειες. Βύθισαν εχθρικά μεταφορικά χωρητικότητας αρκετών δεκάδων χιλιάδων τόνων και συνόδευσαν με επιτυχία τις στρατιωτικές αποστολές στο μέτωπο. Τα Χριστούγεννα, το υποβρύχιο "Παπανικολής" με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Ιατρίδη, προσέβαλε ιταλική νηοπομπή στα ανοιχτά της Αυλώνας, βυθίζοντας δύο μεταγωγικά 20.000 και 15.000 τόνων και διέφυγε παρά τον απηνή διωγμό από ιταλικά αντιτορπιλικά. Λίγες ημέρες αργότερα το υποβρύχιο "Πρωτεύς" με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Χατζηκωνσταντή, βύθισε ιταλικό μεταγωγικό που μετέφερε στρατιωτικές δυνάμεις στην Αλβανία, για να βυθισθεί στη συνέχεια και το ίδιο αύτανδρο, έπειτα από εμβολισμό που δέχτηκε από ιταλικό αντιτορπιλικό. Την πρωτοχρονιά το υποβρύχιο "Λάμπρος Κατσώνης", με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Σπανίδη, πυρπόλησε ιταλικό πετρελαιοφόρο, ενώ το "Παπανικολής" βύθισε στα ανοιχτά του Μπρίντεζι ιταλικό μεταγωγικό. Ανάλογες επιτυχίες σημείωσαν το υποβρύχιο "Νηρεύς", το τορπιλοβόλο "Σφενδόνη", το αντιτορπιλικό "Ψαρά" και το υποβρύχιο "Τρίτων".

Για την αεροπορία, που όπως προαναφέρθηκε, είχε τα περισσότερα αεροσκάφη της παλαιά έως άχρηστα, με λιγοστά αεροδρόμια και ακατάλληλα για χρήση τον περισσότερο καιρό, με στοιχειώδη αντιαεροπορική άμυνα, δεν θα ήταν υπερβολή να γραφεί ότι στο βαθμό που λειτούργησε, αυτό οφειλόταν στην εξαιρετική ευψυχία των Ελλήνων αεροπόρων και μάλιστα με αξιοσημείωτες επιτυχίες. Έμειναν παροιμιώδεις οι πτήσεις των Ελλήνων αεροπόρων σε χαμηλό ύψος στις χαράδρες των βουνών, "στα μονοπάτια του ουρανού", και τα κατορθώματά τους, όπως του Υποσμηναγού Μικραλέξη ο οποίος αφού εξήντλησε τα πυρομαχικά του, κάρφωσε εκουσίως με τον έλικα του αεροσκάφους του το πηδάλιο ιταλικού βομβαρδιστικού το οποίο και κατέρριψε για να προσγειωθεί δίπλα στο πενταμελές ιταλικό πλήρωμα που είχε πέσει με αλεξίπτωτα, να το συλλάβει και να το οδηγήσει αιχμάλωτο στη στρατιωτική διοίκηση Θεσσαλονίκης.

Μετά το άδοξο τέλος των ιταλικών επιχειρήσεων στο Αλβανικό μέτωπο, στη Γιουγκοσλαβία συνέβησαν συγκλονιστικά γεγονότα, ευχάριστα κατά κάποιον τρόπο, στην Ελλάδα και τους συμμάχους γενικότερα. Εξεγέρθηκαν φιλελεύθερες δυνάμεις, που ανέτρεψαν στις 27 Μαρτίου το καθεστώς της Αντιβασιλείας και την κυβέρνηση Τσβέκοβιτς, που είχε ταχθεί με το πλευρό του Άξονα και ανακήρυξαν Βασιλέα τον νεαρό Πέτρο τον Β'. Δύο ημέρες αργότερα κηρύχθηκε γενική επιστράτευση. Όλα σήμαιναν ότι η Γιουγκοσλαβία θα αντιστεκόταν στην επικείμενη γερμανική εισβολή ή τουλάχιστον θα τηρούσε ουδετερότητα. Τελικά αποφασίστηκε κοινή ελληνογιουγκοσλαβική ενέργεια κατά των Ιταλών, που αμήχανοι προσπαθούσαν να κρατηθούν στην βόρειο Αλβανία, ώστε να λείψει τελείως έτσι η ανοικτή πληγή. Η κοινή αυτή ελληνογιουγκοσλαβική ενέργεια δεν πρόλαβε να υλοποιηθεί διότι η Γερμανία έθεσε σε εφαρμογή εν τω μεταξύ, το σχέδιο Μαρίτα, όχι βέβαια για να σώσει τους συμμάχους της Ιταλούς από τον έσχατο εξευτελισμό, αλλά γα να προλάβει ανεπιθύμητη αντίδραση των Ρώσων, που πάντοτε υποψιαζόταν.

Πράγματι στις 5.15 της Κυριακής 6 Απριλίου 1941 άρχισε η γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδας ταυτόχρονα με την επίδοση διακοινώσεως, στην οποία τονιζόταν ότι ο σκοπός της γερμανικής ενέργειας ήταν η εκδίωξη των Άγγλων από την Ελλάδα.

Η πίστη στο δίκαιο και στην ορθότητα των εθνικών επιδιώξεων πολλαπλασίασαν και πάλι τις διαθέσιμες ψυχικές δυνάμεις και η ώρα μας όρθωσε για άλλη μια φορά το ανάστημά της στον χιτλερικό στρατό, αλλά παρά την σθεναρή αντίσταση των Ελλήνων, δεν ήταν ανθρωπίνως δυνατόν να αντισταθεί για πολύ στη γερμανική υπεροπλία και λύγισε.

"Οι Γερμανοί μιλάν με απορία για την ελληνική άμυνα, που την χαρακτηρίζουν ως μεγαλειώδη. Πριν δουν από κοντά τα φρούρια, φαντάζονται πως είναι ανώτερα από τα γαλλικά της Μαζινό. Μόλις όμως τα επισκέπτονται σαστίζουν. Πόσο λίγο προσωπικό τα υπηρετούσε! Με τι ελάχιστα κανόνια και πυρομαχικά, έδωσαν εντύπωση μεγίστης ισχύος και αφθονίας μέσων! Η πενιχρότητα των όπλων που διέθεταν οι Έλληνες κάνει τον εχθρό να καταλάβει το ρόλο που έπαιξε η παλικαριά σ' αυτόν τον αγώνα. Ο στρατηγός Μπαίμε, ο ίδιος που διεύθυνε τον κατά μέτωπο αγώνα, δεν πιστεύει στα μάτια του όταν βλέπει το Περιθώρι με 120 μόνο φαντάρους φρουρά να έχει πιάσει 300 Γερμανούς αιχμαλώτους.

(Απόσπασμα από το βιβλίο
του Χρ.Ζαλοκώστα "Ρούπελ")

Στις 27 Απριλίου το πρωί τα πρώτα γερμανικά στρατεύματα εισήλθαν στην Αθήνα με κατεύθυνση την Ακρόπολη για να στήσουν τη σημαία τους με τον αγκυλωτό σταυρό. Εκείνη την ώρα ο ραδιοφωνικός σταθμός Αθηνών απηύθυνε προς τον ελληνικό λαό το τελευταίο ελεύθερο μήνυμα: "Έλληνες, ύστερα από λίγα λεπτά ο ραδιοφωνικός σταθμός δεν θα είναι ελληνικός... Αδέλφια, ψηλά τις καρδιές...".

Άρχιζε ένας νέος κύκλος μαρτυρίου για την πρωτεύουσα και τη χώρα γενικά.

Ήταν η τελευταία σύγκρουση στην Ευρώπη με δυσανάλογες δυνάμεις, μέσα και όπλα. Από τη μια ο Γολιάθ με βαρύ οπλισμό σύγχρονης τεχνοκρατίας, από την άλλη ο Δαυίδ με αναχρονιστικά μέσα, που αγωνίζεται για την ύπαρξή του, για τις παραδόσεις του. Στον αγώνα αυτόν ο ελληνικός λαός έδωσε και πάλι το προσωπικό του ύφος, όμοιο με αυτό του 1821. Η αναμέτρηση του 1940-41 γίνεται ανάμεσα στη λιτότητα και το στόμφο, τη φιλοπατρία και τον ιμπεριαλισμό, το πάθος για την ελευθερία και την ικανοποίηση σκοταδιστικών ορέξεων.

Η τεχνοκρατία, χάρις στον σιδερένιο της όγκο, θα πετύχει για μια στιγμή να γονατίσει τη μαχόμενη ψυχή, όμως η αναστροφή θα έρθει γρήγορα. Το ελληνικό μέτωπο κατάρρευσε τον Απρίλιο του 1941, αλλά και κατά την διάρκεια της κατοχικής περιόδου (1941-1944) το Έθνος συνέχισε με κάθε τρόπο την αντίσταση κατά του Άξονα, τόσο στην κατεχόμενη Ελλάδα όσο και στη Βόρεια Αφρική, την Ιταλία και τα νησιά του Αιγαίου.

Έτσι δημιουργήθηκε αυτή η εποποιία, το καύχημα και η δόξα της σύγχρονης ιστορίας του ελληνικού Έθνους, που κατ' ουδένα τρόπο δεν ήταν ένα θαύμα όπως πολλοί ισχυρίζονται. Ήταν αποτέλεσμα μιας επιμελούς, προσεκτικής και μεθοδικής στρατιωτικής προπαρασκευής, μιας ηθικής διαπαιδαγωγήσεως και ενός εθνικού προσανατολισμού του ελληνικού λαού, απόρροια των οποίων ήταν το ηθικό μεγαλείο των Ένοπλων Δυνάμεων και του Έθνους, γενικότερα, για μια δυναμική και νικηφόρα άμυνα.

Είναι πραγματικότητα ότι η Κοινωνία των Εθνών (Κ.Τ.Ε.) δεν μπόρεσε να αποτρέψει τον καταστροφικό Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Άφησε όμως την θέση της στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), με πληρέστερη δικαστική και εκτελεστική εξουσία, με διεθνή χαρακτήρα, αριθμεί 144 μέλη, που φιλοδοξεί εκτός των άλλων "στην διασφάλιση ειρήνης και ασφάλειας σε παγκόσμια κλίμακα". Για να επιβιώσει αυτός ο Οργανισμός, ο αρτιότερος που απέκτησε ποτέ η ανθρωπότητα και για να διατηρήσει το ανάλογο κύρος και ισχύ ώστε να δύναται να φέρει εις πέρας την αποστολή του, πρέπει όλα τα κράτη να τον καταστήσουν πρακτικά αποδεκτό και ως εκ τούτου να συμμορφώνονται με τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας του. Τα μη συμμορφούμενα μέλη θα πρέπει να γνωρίζουν, ότι θα υποστούν αυστηρές κυρώσεις όχι για να αποκαταστήσουν διακρατικές παρανομίες τους, αλλά για να μην τις επιχειρήσουν.

Η Ελλάδα την σημερινή εποχή δέχεται απροκάλυπτες απειλές από γείτονα χώρα της οποίας η ηγεσία είναι υπομονετική, κρυψίνους, μεθοδική και καιροσκόπος, που επεμβαίνει όταν παρουσιάζονται κατάλληλες ευκαιρίες, αδιαφορώντας για τις διεθνείς αντιδράσεις και αποφάσεις. Οι σοβινιστικές αντιλήψεις και οι επεκτατικές βλέψεις που τρέφει κατά της χώρας μας, δεν θα βρουν διέξοδο, εκτός της περιπτώσεως αδικαιολόγητου εφησυχασμού, άσκοπων εσωτερικών προστριβών, άκαιρων αποπροσανατολισμών και οποιαδήποτε αποδυνάμωση των ενόπλων δυνάμεών μας. Ευχόμαστε να μη χρειασθεί να προστεθεί άλλο ένα έπος στην ελληνική ιστορία.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

  • Ελύτη Οδυσσέα, Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας.
  • Ζαφείρη Ηρακλή, Υπτγου ε.α., Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδας, ΓΕΣ/7ο ΕΓ/5, 1990.
  • Τερζάκη Άγγελου, Ελληνική Εποποιία 1940-41, ΓΕΣ/7ο ΕΓ, 1990.
  • Εθνικές επάλξεις, Τεύχος 24.
  • Ηπειρωτική Εταιρεία, "Δελτίο πνευματικής ενημερώσεως", Τεύχος 246.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΕΤΑΞΑΣ


Ο Κυβερνήτης του Ιστορικού ΟΧΙ

της 28ης Οκτωβρίου

Υπάρχουν στιγμές κατά τις οποίες ένας λαός οφείλει, αν θέλει να μείνει μεγάλος, να είναι ικανός να πολεμήσει. Έστω και χωρίς ελπίδα νίκης. Μόνον διότι πρέπει.

Ι. Μεταξάς

Η Ελλάδα στις 28/10/1940 μπαίνει σε μια σύρραξη που της επιβάλλει, όχι το πολιτικό Κυβερνητικό συμφέρον, αλλά το πολιτικό ήθος, το θάρρος, η τόλμη του Ελληνα. Του κάθε Έλληνα.

Ελένη Αρβελέρ

(Από την ομιλία της στο Πολεμικό Μουσείο στις 27/10/1990)

Οσο και εάν οι εχθροί μου απεχθάνονται το όνομά μου είναι καταδικασμένοι να το ενθυμούνται, όταν θα αναφέρονται στις ένδοξες σελίδες της Γαλλικής Ιστορίας.

Ναπολέων

Αντί προλόγου

Επί μακράν σειράν ετών και ιδιαίτερα κάθε επέτειο της 28ης Οκτωβρίου, με βασάνιζε το ερώτημα εάν θα έπρεπε να ήμουν υπερήφανος που έζησα τον πόλεμο του 1940 και τις οδυνηρές συνέπειες του για την πατρίδα μας. Εάν για την γενιά μου τα δέκα καλύτερά της χρόνια που πέρασαν μέσα από την φωτιά, το σίδερο και τις στερήσεις του πολέμου και της μετέπειτα Εθνικής μας τραγωδίας, ήσαν χρόνια Εθνικής υπερηφάνειας, ή εθνικής ταπείνωσης.

Παρά την συστηματική όμως υποβάθμιση των ενδόξων αυτών κατ'εμέ σελίδων της Ελληνικής Ιστορίας, το πέρασμα του χρόνου, Δε με οδήγησε σε ταπείνωση. Έκρυψα μέσα μου την Εθνική μου υπερηφάνεια, αλλά τη γέμισα με πικρία. Το πέρασμα αυτό του χρόνου και τα όσα εν τω μεταξύ συνέβησαν με έκαναν να πρυτανεύσει μέσα μου, όσο μου είναι δυνατόν, η αλήθεια, η αντικειμενική κρίσις και το εθνικόν συμφέρον. Γι'αυτό θεώρησα καθήκον μου, στους πρωταγωνιστάς των ναυτικών Θριάμβων του 1940-45 να συμπεριλάβω χωρία καμία πρόθεση προβολής ή καταδίκης και ανεπηρέαστος από πολιτικές πεποιθήσεις, ή σκοπιμότητες τον Ι. Μεταξά.

Χωρίς αυτόν και η ανεπανάληπτος Ναυτική μας εποποιία, οι χρυσές αυτές σελίδες του Ναυτικού μας, που θα οδηγούν τις επερχόμενες γενεές, ίσως να μην υπήρχαν. Ίσως αντ'αυτών, να υπήρχαν στην ιστορία μας σελίδες Εθνικής ταπείνωσης και σελίδες συνθηκολόγησης της ιδέας της Ελευθερίας, στην βαρβαρότητα των εισβολέων.

Η Ιστορία όμως δεν γράφεται από Έθνη χωρίς ηγέτη. Ο Ελληνικός λαός και η γενιά μου δεν ξεσηκώθηκε από μόνος του τα χαράματα της Δευτέρας 28ης Οκτωβρίου 1940 και χαρούμενος πήγε να πολεμήσει τους εισβολείς στρατιώτες του Μουσολίνι. Είχε, όπως όλες οι χώρες ηγέτη. Η Ελλάς, επι σειρά ετών, εμφανίζεται στον πόλεμο του 1940 ακέφαλη. Αλλά εάν για ανεξήγητους λόγους παραπληροφόρησης ή πολιτικής σκοπιμότητος, αποκόπτομεν τας κεφαλάς των ηγετών που δεν αρέσουν, αποκόπτομεν το Έθνος από την ιστορίαν του. Εάν οι ανεξήγητοι αυτοί λόγοι μας οδηγούν στο να παραλείπομεν το όνομα του Μεταξά, επειδή η Ελλάς, οδηγήθηκε τότε σε δόξα Αθάνατη για πολλούς αιώνας, έχοντας δικτατορία, τότε να σβήσουμε από την ιστορίαν μας, τον Λεωνίδα, τον Μέγα Αλέξανδρο, τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, τον Ι. Καποδίστρια κ.ο.κ.

Εισαγωγή

Ο Εμμανουέλε Γκράτσι, πρέσβυς της Ιταλίας στην χώρα μας, το 1940, συμπρωταγωνιστής κι αυτός της ιστορικής εκείνης νύχτας της 28/10/1940στο βιβλίο του, που το ονομάζει με μια πρωτοφανή οξυδέρκεια για το μέλλον του καθεστώτος Μουσολίνι: "Η αρχή του τέλους - η επιχείρηση κατά της Ελλάδος", γράφει τα εξής:

"Δέκα λεπτά πριν από τις 3 της νύχτας της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο στρατιωτικός μου ακόλουθος, ο διερμηνέας μου και εγώ, φθάσαμε στην καγκελόπορτα μιάς μικρής οικίας στην Κηφισιά, όπου έμενε ο Πρωθυπουργός της Ελλάδος. Στον φρουρό της οικίας είπα ότι επιθυμώ να δώ τον Πρωθυπουργό για κάτι πολύ επείγον. Ο φρουρός άρχισε να κτυπά το κουδούνι του εσωτερικού της οικίας, αλλά δεν ελάμβανε καμίαν απάντηση. Διερωτήθηκα εάν ήτο δυνατόν μια πρωθυπουργική κατοικία να μην απαντά αμέσως. Γιατί εγώ είχα εντολή να παραδώσω το τελεσίγραφον στις 3 π.μ. ακριβώς, της 28/10/1940, λόγω Δε της προσπάθειας μου να ακουσθεί το κουδούνι και να ανοίξει η πόρτα, η ώρα είχε ήδη φθάσει 3. Επιτέλους το κουδούνισμα ξύπνησε τον ίδιο τον Μεταξά, που έκαμε την εμφάνισή του σε μια μικρή πλαϊνή πόρτα και αναγνωρίζοντάς με, με άφησε να περάσω. Ο Μεταξάς φορούσε μια μάλλινη ρόμπα, από τον γιακά της οποίας φαινόταν ένα μετριότατο βαμβακερό νυκτικό. Μου έσφιξε το χέρι και με έβαλε να καθίσω σε ένα μικρό φτωχικό σαλόνι του σπιτιού. Μόλις καθίσαμε, και επειδή η ώρα ήταν λίγα λεπτά μετά τις 3, του είπα αμέσως ότι η Κυβέρνησίς μου, μου είχε αναθέσει να το εγχειρίσω προσωπικά ένα κείμενο, που δεν ήτο τίποτε άλλο, παρά το τελεσίγραφον της Ιταλίας προς την Ελλάδα, με το οποίον η Ιταλική Κυβέρνηση απαιτούσε την ελεύθερη διέλευση των στρατευμάτων της στον Ελληνικό χώρο, από τις 6 π.μ. της 28/10/1940. Ο Μεταξάς άρχισε να το διαβάζει. Μέσα από τα γυαλιά του, έβλεπα τα μάτια του να βουρκώνουν. Όταν τελείωσε την ανάγνωση με κοίταξε κατά πρόσωπο, και με φωνή λυπημένη αλά σταθερή μου είπε: "Alors c'est la guerre." (Λοιπόν έχουμε πόλεμο).

Στην συνάντηση αυτή, κατά την θυγατέρα του Μεταξά, ακολούθησε και η εξής στιχομυθία που ο Γκράτσι δεν την αναφέρει:

Γκράτσι: Pas necessaire, mon excellence (όχι απαραίτητα εξοχότατε)

Μεταξάς: Non, c'est necessaire (όχι, είναι απαραίτητο)

Και συνεχίζει ο Γκράτσι στο βιβλίο του. "Με συνόδευσε στην έξοδο υπηρεσίας από την οποία είχα μπεί και όταν ήμασταν στο κατώφλι μου είπε:

"Vous etes le plus forts" (είσθε οι πιο ισχυροί). Με την σειρά μου δεν ήξερα τι να απαντήσω στα λόγια αυτά και στην βαθιά λύπη που τα δονούσε. Νομίζω δεν υπάρχει άνθρωπος στον κόσμο, ο οποίος μια τουλάχιστο φορά στην ζωή του, να μην αισθάνθηκε απέχθεια για το επάγγελμά του. Αν στη μακρά σταδιοδρομία μου στην υπηρεσία του κράτους υπήρξε ποτέ μια στιγμή κατά την οποία εμίσησα το δικό μου, μια στιγμή κατά την οποίαν το καθήκον του αξιώματος μου μου φάνηκε σταυρός και όχι μόνο θλιβερός, αλλά και ταπεινωτικός, η στιγμή αυτή ήταν όταν άκουσα εκείνα τα αποκαρδιωμένα λόγια που πρόφερε ο πρεσβύτης εκείνος, που είχε καταναλώσει ολόκληρη τη ζωή του αγωνιζόμενος και υποφέροντας για την χώρα του και που, και κατά την υπέρτατη εκείνη στιγμή, προτιμούσε να διαλέξει για την πατρίδα του το δρόμο της θυσίας και όχι το δρόμο της ατιμώσεως. Υποκλίθηκα μπροστά του με τον βαθύτερο σεβασμό και βγήκα από το σπίτι του".

Ο Μεταξάς στο προσωπικό του ημερολόγιο με μεγάλην συντομίαν, περιγράφει ως εξής την συνάντησίν του αυτήν με τον πρέσβυ της Ιταλίας Εμμανουέλε Γκράτσι την νύχτα της 28/10/1940

28 Οκτωβρίου Δευτέρα

"Νύχτα στις 3 με ξυπνούν. Ερχεται ο Γκράτσι - Πόλεμος - Ζητώ Νικολούδη Μαυρουδή - Αναφέρω Βασιλέα - Καλώ Πάλαιρετ και ζητώ βοήθειαν Αγγλίας - Κατεβαίνω στις 5 - Υπουργικόν Συμβούλιον - Ολοι πιστοί και Μαυρουδής - Ολοι πλήν Κύρου - Βασιλέυς περιφορά μαζί του - Φανατισμός του λαού αφάνταστος - Μάχαι στα σύνορα Ηπείρου - Βομβαρδισμοί - Σειρήνες - Αρχίζουμε και τακτοποιούμεθα - ο Θεός βοηθός !!!"

Στη συνέχεια του ημερολογίου του, αναφέρεται το ακόπλουθον διάγγελμα προς τον Ελληνικόν λαόν:

Διάγγελμα του Πρωθυπουργού προς τον Ελληνικόν Λαόν

28 Οκτωβρίου 1940

"Η στιγμή επέστη που θα αγωνισθώμεν δια την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, την ακεραιότητα και την τιμήν της. Μολονότι ετηρήσαμεν την πλέον αυστηράν ουδετερότητα και ίσην προς όλους, η Ιταλία, μη αναγνωρίζουσα, εις ημάς το δικαίωμα να ζώμεν ως ελεύθεροι Έλληνες, μου εζήτησε σήμερον την 3ην πρωινήν την παράδοσιν τμημάτων του εθνικού εδάφους, κατά την ιδίαν αυτής βούλησιν και μου ανεκοίνωσε, ότι προς κατάληψιν αυτών, η κίνησης των στρατευμάτων της θα ήρχιζε την 6ην πρωινήν. Απήντησα είς τον Ιταλόν Πρέσβυν ότι θεωρώ και το αίτημα αυτό καθ'εαυτό και τον τρόπον με τον οποίο γίνεται τούτο ως κύρηξιν πολέμου της Ιταλίας κατά της Ελλάδος. Τώρα θα αποδείξωμεν εάν πράγματι είμεθα άξιοι των προγόνων μας και της ελευθερίας την οποίαν μας εξησφάλισαν οι προπάτορές μας. Όλο το Έθνος ας εγερθή σύσσωμον. Αγώνισθήτε δια την πατρίδα, τας γυναίκας και τα παιδιά σας και τας ιεράς μας παραδόσεις.

Νυν υπέρ πάντων ο αγών".

Και ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών διακόπτει τις εκπομπές του και μεταδίδει: "Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Έκτακτον ανακοινωθέν: Η Ελλάς από της 6ης πρωινής της σήμερον ευρίσκεται εις εμπόλεμον κατάστασιν προς την Ιταλίαν. Ο στρατός μας αμύνεται του Πάτριου εδάφους. Ζήτω το Έθνος".

Ι. Μεταξάς (1871-1941). Η διαδρομή του μέσα από την πολυτάραχη πολιτικο-στρατιωτική ζωή της χώρας.

Ο Ι. Μεταξάς γεννήθηκε στην Ιθάκη στις 12 Απριλίου του 1871. Οι ρίζες της οικογένειας του ανάγονται στο Βυζάντιο. Η διαδρομή της ζωής του υπήρξεν πολυτάραχη και η παρουσία του στην διαμόρφωση της ιστορικής πορείας του Έθνους έντονη. Και ως Στρατιωτικός και ως πολιτικός. Το 1879 τελειώνει το γυμνάσιον Αργοστολίου, όπου η οικογένειά του είχε μετοικίσει από την Ιθάκη. Το 1885, εισέρχεται στην σχολή των Ευελπίδων από όπου εξήλθεν ως ανθυπολοχαγός. Σε όλες τις σπουδές του, όπως προκύπτει από τα πιστοποιητικά της αποφοίτησής του υπήρξε άριστος, τον διέκρινε Δε οξυδέρκεια, διάυγεια και ευφυία. Μετά δεκαετή υπηρεσίαν του στο Στρατό, οι αξιόλογες επιτελικές του μελέτες εδημιούργησαν τις προϋποθέσεις για να προκριθεί για φοίτηση στην Πολεμικήν Ακαδημία του Βερολίνου, στα αρχεία της οποίας αναφέρεται η φράσις "ουδέν άλυτον πρόβλημα δια τον Ιωάννη Μεταξάν".

Το 1909 παντρεύεται την Λέλα Χατζηιωάννου, με την οποία απέκτησε δύο κόρες, την Λουκία και τη Νανά. Με την σύζυγό του Λέλα θα ζήσουν μαζί τις έντονες στιγμές λύπης, χαράς, εξορίας και δόξας, μέχρι τον θάνατόν του. Τον ίδιο χρόνο (1909) ξεσπά το κίνημα στο Γουδί, του οποίου η σημασία είναι γνωστόν ότι υπήρξε μεγάλη. Οι κινηματίες, απέφυγαν να προκαλέσουν τομή με το παρελθόν, αλλά βοήθησαν, σαν ομάδα πιέσεως, στην έναρξη της περιόδου του Βενιζελισμού. Ο Βενιζέλος αναθέτει τον Σεπτέμβριο του 1910, τη διεύθυνση του στρατιωτικού του γραφείου στον Μεταξά. Ο Μεταξάς γίνεται ουσιαστικά αρχηγός του Επιτελείου.

Στο διάστημα μέχρι την έναρξη του Α' Παγκοσμίου πολέμου ο Μεταξάς σαν επιτελής, διπλωμάτης στρατιωτικός εμπειρογνώμων και διοικητής, υπήρξε από τους βασικότερους συντελεστές που θα οδηγήσουν στις νίκες και την απελευθέρωση των νήσων του Αιγαίου και τον τερματισμόν της εδαφικής μας ασφυξίας και οικονομικής μας στασιμότητας.

Τις παραμονές των Βαλκανικών πολέμων, ο Βενιζέλος στέλνει τον Μεταξά στην Σόφια όπου υπογράφει την Ελληνοβουλγαρική συμφωνία. Με το ξέσπασμα του Βαλκανικού πολέμου, ο Μεταξάς ευρίσκεται ως επιτελής του τμήματος επιχειρήσεων του Γενικού Στρατηγείου στη Λάρισα. Είναι ο κύριος συντάκτης των σχεδίων, βάσει των οποίων ο Αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος αποφασίζει για τις νικηφόρες μάχες, που διαδέχονται η μία την άλλη.

Ο αντισυνταγματάρχης πλέον Ι. Μεταξάς συμμετέχει στην υπό τον Βενιζέλον επιτροπήν για την σύναψιν ειρήνης στο Λονδίνον. Μετά από επίμονες εκκλήσεις του Αρχηγείου Στρατού στην Ήπειρο, ο Βενιζέλος καίτοι τον θεωρούσε απαραίτητον ακόμη στο Λονδίνον, πείθεται να επιστρέψει στο μέτωπο της Ηπείρου. Η γενική επίθεση στις 20 Φεβρουαρίου του 1913, με βάση τα νεώτερα σχέδια Μεταξά στέφεται με απόλυτον επιτυχία. Τα Ιωάννινα παραδίδονται, το δε πρωτόκολλον παραδόσεώς των υπογράφεται από τον Ι. Μεταξά εκ μέρους των νικητών και του Εσσάτ Πασά εκ μέρους των Τούρκων.

Ο Β' Βαλκανικός πόλεμος θα είναι κατά των Βουλγάρων. Οι ηρωικές νίκες του 1913 οδηγούν στην απελευθέρωση της Ανατολικής Μακεδονίας και Δυτικής Θράκης. Ο Μεταξάς και πάλι είναι ο επιτελικός νούς που θα οδηγήσει στις νίκες αυτές.

Το 1914, συντάσσει το περίφημο υπόμνημα για την τύχη ενδεχομένως αποβάσεως στην Μ. Ασία και εισηγείται αιφνιδιαστικήν κατάληψη των Δαρδανελίων από την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος θα συμφωνήσει, όμως, το άριστα μελετημένο αυτό σχέδιο δεν θα πραγματοποιηθεί γιατί σε λίγο θα αρχίσει ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος.

Ο Μεταξάς από το 1915, είναι Αρχηγός του γενικού Επιτελείου Στρατού. Η διαφωνία του όμως με την απόφαση εκστρατείας στα Δαρδανέλια με τους Αγγλογάλλους που υπεστήριξε τελικά και ο Βενιζέλος, τον οδηγεί σε παραίτηση. Η πανωλεθρία του εκστρατευτικού σώματος των Αγγλογάλλων σε λίγο στα Δαρδανέλια τον εδικαίωσε. Τον ίδιο χρόνο αρχίζει να διαφαίνεται ο ολέθριος Εθνικός διχασμός. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι η Ελλάδα έπρεπε να ταχθεί στο πλευρό των Δυτικών δυνάμεων, ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος αναγκάζεται να παραιτηθεί. Μετά την επάνοδον από την Θεσσαλονίκη του Βενιζέλου, όπου είχε σχηματίσει νέα κυβέρνηση ο εθνικός πλέον διχασμός είχε τις τρομερές για το Έθνος επιπτώσεις. Ο Μεταξάς μαζί με άλλες προσωπικότητες εξορίζεται στο Αιάκειο της Κορσικής. Το Φεβρουάριο του 1920, κι ενώ η Μικρασιατική εκστρατεία ευρίσκεται σε εξέλιξη ο Βενιζέλος χάνει τις εκλογές. Ο Βασιλέυς Κωνσταντίνος επανέρχεται στην Ελλάδα. Η Κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920, καλεί από την εξορία τον Μεταξά, ο οποίος όμως μετά την επιστροφή του στην Αθήνα θα ζητήσει να αποστρατευθεί με τον βαθμό του Υποστράτηγου.

Η αρχή του πολιτικού αγώνα του Μεταξά ταυτίζεται με αυτή του μεσοπολέμου. Μια περίοδος εντάσεων, κρίσεων, με αποκορύφωμα την Μικρασιατικήν καταστροφήν του 1922. Ο Μεταξάς, σαν πολιτικός πλέον, αρθρογραφεί σε εφημερίδες. Η Μικρασιατική καταστροφή εγκαινιάζει μια νέα αρχή επεμβάσεων του Στρατού, που αναλαμβάνει για πρώτη φορά επίσημα την εξουσία και που θα οδηγήσει στα αλλεπάλληλα κινήματα του Μεσοπολέμου.

Η ανάγκη να βρεθούν υπεύθυνοι για την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, οδηγεί στην καταδίκη σε θάνατο των έξι. Ο Μεταξάς, διαμαρτύρεται για την δίκη την οποία θεωρεί παράνομη και ανήθικη και παρά τα έκτακτα μέτρα λογοκρισίας και την έλλειψη χρημάτων μπαίνει μπροστά στον πολιτικό αγώνα. Στις 12 Οκτωβρίου του 1922, εκδίδει το πολιτικόν του Μανιφέστο και ιδρύει το κόμμα των Ελευθεροφρόνων. Εν τω μεταξύ η Βασιλεία καταλύεται, ο Κωνσταντίνος εξορίζεται στην Ιταλία, όπου σε λίγο καιρό θα πεθάνει. Έτσι ανοίγει ο δρόμος της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας. Το πρώτο έτος αυτής της Δημοκρατίας, το 1924, είναι έτος έξι στρατιωτικών κινημάτων και πέντε κυβερνήσεων. Οι επιπτώσεις στα εθνικά μας θέματα, λόγω αυτής της αναταραχής ως και της συνεχιζόμενης μέχρι το 1928 όπου ανέλαβε πρωθυπουργός ο Ε. Βενιζέλος είναι τεράστιες.

Οι Ιταλοί προσαρτούν τα Δωδεκάνησα, χωριά της Φλώρινας παραδίνονται στην Αλβανία, οι Τούρκοι απελαύνουν τον Οικουμενικό Πατριάρχη Μελέτιο και συλλαμβάνουν 3500 Έλληνες στην Κωνσταντινούπολη.

Το διεθνές "κραχ" έχει αντίκτυπο και στην Ελλάδα. Το συναλλαγματικό της απόθεμα εξανεμίζεται. Η Ελλάδα κηρύσσει την τέταρτη στην ιστορία της πτώχευση και αναστέλλει επ ' αόριστον την εξυπηρέτησιν των δημοσίων δανείων. Η Ελλάς δοκιμάζεται από οικονομικά σκάνδαλα. Ο Βενιζέλος παραιτείται. Προκηρύσσει εκλογές, με την απλή αναλογική, που φέρνουν στην αρχή τον Παναγή Τσαλδάρη.

Οι ρίζες όμως του Εθνικού διχασμού είναι ακόμη ζωντανές. Ακολουθεί το κίνημα του 1933, που είχε σαν αποτέλεσμα και την πρώτη συμμετοχή του Μεταξά, στην νέα κυβέρνηση Τσαλδάρη. Ο Μεταξάς είναι πεπεισμένος οτι η πληγή του Εθνικού διχασμού είναι αθεράπευτος με κοινοβουλευτικλές μεθόδους και δεν μπορεί η συνεχιζόμενη ασυνεννοησία και αναρχία να λύσει το πρόβλημα. Διακηρύσσει τις ιδέες του μέσω των εφημερίδων. Εν τω μεταξύ ο Κονδύλης γίνεται Πρωθυπουργός. Προκηρύσσει δημοψήφισμα για την επαναφορά της Βασιλείας, το αποτέλεσμα δε αυτού, ήταν η επαναφορά της Βασιλείας, με τον Γεώργιο Β'. Η οικονομική κρίση συνεχίζεται, τα κόμματα αλληλοτρώγονται, το δε κόμμα των φιλελευθέρων μετά την απουσία του Βενιζέλου στο εξωτερικό, όπου σε λίγο και πέθανε, διασπάται και την αρχηγίαν του διεκδικούν οι Σοφούλης, Γονατάς, Παπανδρέου και Πλαστήρας. Στίς 14 Μαρτίου του 1936, και μετά το κίνημα του 1935, σχηματίζεται, ώς λύση ανάγκης, νέα Κυβέρνηση Δεμερτζή και αντιπρόεδρός της ορίζεται ο Ι. Μεταξάς. Και στις 25 Απριλίου, μετά τον θάνατο του Κ. Δερμετζή, ο Μεταξάς αναλαμβάνει την προεδρία της Κυβερνήσεως.

Δεν αποτελεί αντικείμενο του παρόντος άρθρου να ανατρέξωμεν στην ιστορική καταδίκη ή έπαινο γιατί ο Μεταξάς στίς 4 Αυγούστου του 1936, σαν πρωθυπουργός που ήταν, επέβαλε Δικτατορία. Υπάρχουν τόσα πολλά γραφεί που ο ενδιαφερόμενος μελετητής μπορεί να εξαγάγει τα συμπεράσματά του.

Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου όπως απεκλήθη έκτοτε, επεκράτησε χωρίς στρατιωτικές κινήσεις ή άλλες εκδηλώσεις. Οι εφημερίδες αντιδρούν θετικά, ως η Καθημερινή, η Πατρίς, το Ελεύθερο Βήμα, τα Αθηναϊκά Νέα και όλος σχεδόν ο Αγγλικός και ο Γαλλικός τύπος. Η βασιλική πλέον δικτατορία της 4ης Αυγούστου υπό τον Ι. Μεταξά, χωρίς κομματικά προσκόμματα, επροχώρησε σε μεγάλες κοινωνικές τομές και μεταρρυθμίσεις. Δεν θα τις αναφέρω διότι το άρθρο μου αυτό δεν αποσκοπεί, όπως προανέφερα, ούτε σε υμνολογία ούτε σε καταδίκη. Ένα πάντως είναι γεγονός αναμφισβήτητον. Ότι ο Μεταξάς, με την διορατικότητά του, ότι ο Β΄ Παγκόσμιος πόλεμος γρήγορα θα κτυπήσει την πόρτα μας, ανασυνέταξε το κράτος, ούτως ώστε στις 28 Οκτωβρίου του 1940 όταν η θύελλα του πολέμου την εκτύπησε, να βρει το κράτος, έτοιμον στρατιωτικά, και τον λαόν ενωμένον. Στις 28 Οκτωβρίου 1940, όταν ο Μουσολίνι του ζητά να συνθηκολογήσει και να διαβεί ανενόχλητος τα σύνορά μας, ο Μεταξάς διερμήνευσε την τόλμην, το θάρρος και την Εθνική υπερηφάνειαν του Έλληνα, αρνηθείς να υποκύψει και να οδηγήσει το Έθνος σε εθνική ταπείνωση. Η Ελλάς πλέον μάχεται υπέρ βωμών και εστιών. Στις 29 Ιανουαρίου του 1941 στην πιο κρίσιμη φάση του νικηφόρου αγώνος μας με τους Ιταλούς, ο Μεταξάς πεθαίνει ξαφνικά από παραμυγδαλικό απόστημα. Είναι χαρακτηριστικά τα δημοσιεύματα της εποχής εκείνης, για την απερίγραπτη οδύνη και απόγνωση που εγέμισε της ψυχές των Ελλήνων ο θάνατος του. Όσον για το εξωτερικόν, στο Βρετανικόν Κοινοβούλιον, για δεύτερη φοράν μόνον μετά τον στρατηγό Φος, η Βρετανική Σημαία κυματίζει μεσίστια, προς τιμήν ξένου ηγέτη.

Αλλά το πλέον συναρπαστικόν, όσο και αντιφατικόν όλων, ήταν, ότι ο δικτάτωρ αυτός, εδημιούργησε και έζησε το θαύμα του Αλβανικού Μετώπου, που είχε σαν συνέπεια την αυτόματη ένταξη ενός μικρού δικτατορικού κράτους στο πλευρό των μαχομένων δημοκρατιών, για να πεθάνει στεφανωμένος από την αναγνώριση του παγκοσμίου φιλελευθερισμού και την προβληματισμένη αποδοχή αξιών, αλλά και μικρών αντιπάλων του.

Και όχι μόνον. Ο συνεσταλμένος, άνευ γοητευτικού εξωτερικού, χωρίς σωματικά πλεονεκτήματα, και σε προκεχωρημένη ηλικία Κυβερνήτης, έδωσε την δυνατότητα στον Ελληνικό Λαό να δημιουργήσει τούς πρώτους τριγμούς στο καθεστώς Μουσολίνι, την πρώτη λάμψη ελπίδας σε έναν κόσμο που κινδύνευε να συνθηκολογήσει στην βαρβαρότητα, να αποτρέψει την είσοδο της Ισπανίας με το μέρος του Γερμανοϊταλικού άξονος, να επιτύχει την συνάντηση των Γερμανικών στρατιών με τον Ρωσικό χειμώνα προ της εισόδου των στη Μόσχα, και σε τελική ανάλυση να αναστρέψει τον ρου της Ιστορίας.


Πηγές

  • Δημ. Τσάκωνα - Καθηγητού, "Ι. Μεταξάς", σειρά άρθρων του στην εφημερίδα "ΕΣΤΙΑ"
  • Νικ. Καρρά, "Ο Ι. Μεταξάς", ιστορική πολιτική προσσέγισις - Εκδόσεις Πελασγός 1994
  • Εμμανουέλε Γκράτσι, Πρεσβευτού Ιταλίας το 1940, "Η αρχή του τέλους - Η επιχείρηση κατά της Ελλάδος", βιβλιοπωλείο της "Εστίας" Ι.Δ.Κολλάρου &Σια Α.Ε., Μετάφραση Χρύσα Γκίκα.
  • Ι. Μεταξά, "Το ημερολόγιόν μου", Εκδόσεις Γκοβόστη
  • Ελένη Αρβελέρ, Καθηγήτρια Παν. Σορβόνης, "28 Οκτωβρίου 1940. Σημείον αναφοράς της Ελληνικής Ιστορίας". Διάλεξη στο Πολεμικό Μουσείο.
  • Γενικόν Επιτελείον Στρατού - Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού.

Α. Η προς τον πόλεμον προπαρασκευή 1923-1941

Β. Αιτία και αφορμή Ελληνοϊταλικού πολέμου 1940-41

Από την κ. Νανά Φωκά - Μεταξά. Θυγατέρα του Ι. Μεταξά, ο αρθρογράφος, ήντλησε πολύτιμα στοιχεία, αναμνήσεις, άρθρα ξένων εφημερίδων και φωτογραφίες.