Ποτέ ξανά κίτρινα δόντια

Τετάρτη 28 Νοεμβρίου 2007

ΟΙ ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΑΙ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Η νέα ελληνική γλώσσα έχει:

1) ίδια σχεδόν σύνταξη με την αρχαία. Και στην νέα και στην αρχαία ελληνική γλώσσα η πρόταση φτιάχνεται με όρους, δηλαδή ειδικά συντακτικά σύνολα που ονομάζονται: ρήμα, υποκείμενο, κατηγορούμενο, αντικείμενο.. Οι κλιτές λέξεις των συντακτικών συνόλων αυτών παίρνουν πτώση ανάλογα με το σε ποιο όρο βρίσκονται. (Περισσότερα βλέπε «Συντακτικό ελληνικής γλώσσας», Α. Κρασανάκη.)

2) ίδιους επακριβώς φθόγγους με την αρχαία, τους είκοσι φθόγγους: α ε ο ου ι μ ν λ ρ σ ζ π β φ τ δ θ κ γ χ. Απλώς οι φθογγικές συνθέσεις πάρα πολλών λέξεων σήμερα έχουν αλλάξει για λόγους ευστομίας (για να γίνει πιο απλή, πιο εύκολη η προφορά τους) ή σημασιολογικής διαφοροποίησης, π.χ.: (ε)κδύω > γδύνω, κόνις > (σ)κόνη, πυρεία > (σ)πύρ(τ)α, έλαιον > λάδι, παιδί(ον), λύσι(ς) > λύση... Υπενθυμίζουμε ότι στο ελληνικό σύστημα γραφής μερικοί φθόγγοι γράφονται όχι με ένα γράμμα, αλλά με δυο ή περισσότερα γράμματα (παρέβαλε τα ομόφωνα γράμματα: ο & ω, η & υ & ι…) για να γράφουμε ορισμένες ομάδες λέξεων με τα μεν γράμματα και με τα δε τις άλλες (π.χ. τα θηλυκά με –η, τα ουδέτερα με –ι και τον πληθυντικό με -οι…) για βοήθεια στην κατανόηση (ετυμολογία) των λέξεων και διάκριση των ομοήχων, πρβλ π.χ.: καλή & καλεί & καλοί… (Περισσότερα βλέπε «Το ελληνικό σύστημα γραφής», Α. Κρασανάκη.)

3) ίδια επακριβώς συστατική δομή στις λέξεις με την αρχαία . Δηλαδή οι λέξεις και της αρχαίας και της νέας αποτελούνται από τα συστατικά στοιχεία ( πρόθεμα, θέμα, κατάληξη , τόνο κ.τ.λ.): γράφ-ω, γραμματ-ικός,...

Οι καταλήξεις και ο τόνος των λέξεων και στην αρχαία και στην νέα ελληνική είναι ανάλογα με το μέρος λόγου και τον τύπο εκείνου που φανερώνει η λέξη, π.χ. τα ρήματα λήγουν σε άτονο –ω, αν είναι α’ συζυγία και σε τονισμένο –ώ, αν είναι β’ συζυγία, τα σύνθετα επίθετα λήγουν σε άτονο –ος,η,ο και τα σύνθετα ουσιαστικά σε -ός....: πατώ, καλώ,... λύνω, κλείνω,... παράγωγος,η,ο, & παραγωγός, παραγωγή, εξ-έχω & έξοχ-η & εξοχ-ή...

Απλώς μερικές καταλήξεις της αρχαίας έχουν καταργηθεί και άλλες έχουν παραποιηθεί για απλούστευση της γλώσσας, πρβλ π.χ.:

με αφαίρεση του στα θηλυκά: πράξ-ι(ς) > πράξ-η, λύσι(ς) > λύση...

με αφαίρεση του –(ο)ν στα ουδέτερα: παιδί(ον), φορείο(ν), κουρείο(ν),...

με κατάληξη -οτητα, -αδα αντί -οτης, -ας: οντότης > οντότητα, μητρότης > μητρότητα, πεδιάς > πεδιάδα, Ελλάς > Ελλάδα.....

4) ίδια σχεδόν κλίση με την αρχαία. Και στην αρχαία και στην νέα ελληνική γλώσσα η κλίση των λέξεων γίνεται με προσθαφαίρεση ειδικών καταλήξεων στο τέλος τους. Απλώς η νέα ελληνική γλώσσα:

α) σε πολλές λέξεις έχει παραποιημένες τυπολογικές καταλήξεις: μητρότης > μητρότητα, αγελάς > αγελάδα, πράξις > πράξη..

β) στην κλίση των πτωτικών διατηρεί συνήθως το φωνήεν της κατάληξης, πλην στην γενική πληθυντικού: καλ-ή,ής,ή,η - καλές,ών,ές,..,

α ρ χ α ί α ν έ α

η τράπεζα, τραπέζης.. > η τράπεζα, τράπεζας..

ο λοχίας, λοχίου.... > ο λοχίας, λοχία..

,..................

γ) Το θηλυκό άρθρο «η» στον πληθυντικό είναι «οι» αντί «αι»: οι γυναίκες (αντί αι γυναίκαι)

δ) Οι αναφορικές αντωνυμίες: ο οποίος, η οποία, το οποίον, όστις, ήτις, ό,τι, όσπερ, ήπερ, όπερ λέγονται με το «που» ή με το: ο οποίος, η οποία, το οποίον:

_Για πρώτη φορά έβλεπε τον άνθρωπο που μιλούσε/ με τον οποίον μιλούσε.

H νέα ελληνική γλώσσα έχει καταργήσει:

1) Την δοτική πτώση στα ουσιαστικά: «τω νεανία, τοις νεανίαις, τω τιμημένω νεκρώ, τοις τιμημένοις νεκροίς..»

2) Την ευκτική έγκλιση στα ρήματα: «λύοιμι, λύοις.. λύσοιμι, λύσοις,..»

3) Το δυϊκό αριθμό στα πτωτικά: τω οφθαλμώ (οι 2 οφθαλμοί, τα 2 μάτια), τω πόδε (τα 2 πόδια), τω χείρε (τα 2 χέρια, οι χείρες), τω Διοσκούρε (Κάστωρ & Πολυδεύκης),..

4) Το απαρέμφατο σε -ειν (αντικαθίσταται με τα παράγωγα σε -(η)μα): Απαγορεύεται το καπνίζειν/ ομιλείν > το κάπνισμα/μίλημα...

5) Την αναδιπλασιασμό των λέξεων (σώζεται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις): (τε)θωρακισμένος > θωρακισμένος, λέλυκα, ελελύκειν = έχω λύσει, είχα λύσει.,....

6) Τις μετοχές σε –εις, -σας, -ων: λυθείς, λύσας, λύων..., πλην των μετοχών σε –ων που λέγονται ως ουσιαστικά ή επίθετα (λέγονται και με την κατάληξη –οντας, -ουσα):

ο ενάγων ή ενάγοντας, η ενάγουσα, ο παρών, η παρούσα, ο επιλαχών..

ο διευθύνων ή διευθύνοντας σύμβουλος, η άρχουσα τάξη, η τρέχουσα τιμή, το επείγον έγγραφο...

7) Το ληκτικό –ν στο τέλος των λέξεων, πλην των άρθρων και προσωπικών αντωνυμιών (τον, την, των), των εγκλιτικών μορίων (δεν, μην).

8) Την αρχαία γ’ κλίση των πτωτικών, που έγινε κυρίως α’, ως εξής:

α) Με αλλαγή πτωτικής κατάληξης

α ρ χ α ί α μορφή ν έ α μορφή

ο ρήτ-ωρ, ρήτορος... > ο ρήτορ-ας, ρήτορα

ο κλητ-ήρ, κλητήρος.. > ο κλητήρ-ας, κλητήρα

ο 'Ελλ-ην, 'Ελληνος.. > ο 'Ελληνας, 'Ελληνα

ο γνώμ-ων, γνώμονος... > ο γνώμονας, γνώμονα

ο τάπ-ης, τάπητος,... > ο τάπητας, τάπητα..

ο κόρ-αξ, κόρακος.. > ο κόρακας, κόρακα..

ο γραφ-εύς γραφέως.. > ο γραφέας, γραφέα

ο ανδρ-ιάς, ανδριάντος > ο ανδριάντας, ανδριάντα..

ο πατ-ήρ, πατρός.. > ο πατέρας..

,...........

η μήτ-ηρ, μητρός.... > η μητ-έρα, μητέρας..

η φλό-ξ, φλογός.. > η φλόγ-α, φλόγας..

,........

η μητρ-ότης, μητρότητος > η μητρ-ότητα, μητρότητας

η οντ-ότης, οντότητος > η οντ-ότητα, οντότητας.

,........

η λύσ-ις, λύσεως > η λύσ-η, λύσης..

η τάξ-ις, τάξεως.. > η τάξ-η, τάξης..

η ακτ-ίς, ακτίνος... > η ακτ-ίνα, ακτίνας..

η αψ-ίς, αψίδος.. > η αψ-ίδα, αψίδας,..

,..........

η πεδι-άς, πεδιάδος > η πεδι-άδα, πεδιάδας

η Ελλ-άς, Ελλάδος > η Ελλ-άδα, Ελλάδας

η μον-άς, μονάδος.. > η μον-άδα, μονάδας

,.........

β) Με αλλαγή γένους:

ο βους, βοός, > το βόδι, βοδιού,..

ο κώνωψ, κώνωπος.. > το κουνούπι, κουνουπιού..

ο λέων, λέοντος.. > το λιοντάρι, λιονταριού..

,..............

γ) Με αλλαγή αριθμού:

αι Αθήναι, των Αθηνών.. > η Αθήνα, της Αθήνας...

αι Θήβαι των Θηβών.. > η Θήβα, της Θήβας,.........

Α ρ χ α ί α κλίση πτωτικού Ν έ α κλίση πτωτικού

Ενικός πληθυντικός ενικός πληθυντικός

ονομαστική η τάξ-ις αι τάξ-εις η τάξ-η οι τάξ-εις

γενική της τάξ-εως των τάξ-εων της τάξ-ης των τάξ-εων

δοτική τη τάξ-ει ταις τάξ-εσι - -

αιτιατική την τάξ-ιν τας τάξ-εις την τάξ-η τις τάξ-εις

κλητική τάξ-ι τάξ-εις τάξ-η τάξ-εις

Στα ρήματα έχουν καταργηθεί οι ασυναίρετοι τύpοι:

Αρχαία κλίση ρήματος:

ασυναίρετα: τιμ-άω, -άεις, -άει, -άομεν, -άετε, -άουσι(ν)

συνηρημένα: τιμ-ω, -ας, -α, -ωμε, -ατε, -ωσιν

δίδ-ωμι δίδ-ως δίδ-οσι δίδ-ομεν δίδ-οτε διδ-όασι

Νέα κλίση ρήματος: τιμ-ώ, -άς, -ά, -ούμε, -άτε, -ούν:

δίν-ω, -εις, -ει, -ουμε, -ετε, -ουν

ΤΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Γλωσσικό ζήτημα λεγόταν «η διαφορά που υπήρχε μέχρι το 1976 ανάμεσα στην προφορική γλώσσα του λαού και την επίσημη γραπτή».

Με την εμφάνιση του αττικισμού κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους αρχίζει για την ελληνική γλώσσα η διγλωσσία. Δηλ. ενώ π.χ. άλλοι έλεγαν "η τάξη της τάξης, οι τάξεις, ψάρι, λάδι, κυβέρνηση, κήρυκας, κρεοπώλης.., άλλοι έλεγαν "η τάξις, τση τάξης, οι τάξες, ιχθύς, ελαιόλαδο, κυβέρνησις, τελάλης, χασάπης, "...., άλλοι «η τάξις, της τάξεως, οι τάξεις, οψάριον, έλαιον γκουβέρνο.., ανάλογα με την καταγωγή και την μόρφωση του καθενός. Προ αυτού, μοιραίως και δικαίως, έγινε ξεσηκωμός "κεκανονισμού" της γλώσσας από τους ανθρώπους των γραμμάτων (δημοσιογράφους, λογοτέχνες, συγγραφείς,..). Πώς όμως θα γινόταν αυτό δε συμφωνούσαν. Εμπρός σ' αυτό άρχισε ένας πόλεμος επιχειρημάτων μεταξύ των καθαρευουσιάνων ( όπως έλεγαν τότε αυτούς που ήθελαν την επιστροφή στην αρχαία ελληνική και κυρίως στην της Αττικής του Ε' π.Χ. αι. ) και των δημοτικιστών (όπως έλεγαν αυτούς που ήθελαν την νέα) - εξ αυτού και νεοελληνικό γλωσσικό ζήτημα.

Καθαρευουσιάνοι: Λ. Φωτιάδης, Α. Γαζής, Ν. Δούκας, Ν. Θεοτόκης, Π, Κοδρικάς, Π. Σούτσος, Κ. Κόντος, κ.α.

Δημοτικιστές: Ρήγας Φεραίος, Γ. Κωσταντάς, Δ. Φιλιππίδης, Ι. Βηλαράς, Α. Χριστόπουλος, Δ. Σολωμός, Δ. Βερναρδάκης, Γ. Ψυχάρης, Μ. Τριανταφυλλίδης κ.α.

Κάπου στην μέση ο Α. Κοραής.

Στο τέλος ανακατεύτηκε και η πολιτική! Οι κεντροδεξιοί από αρχαϊκό ελληνικό ρομαντισμό ήθελαν την επιστροφή στην αρχαία ελληνική, ως περίπου της Αττικής του 5ου π.Χ. αι., κάτι που δεν ήθελαν οι κεντροαριστεροί, επειδή αυτό το θεωρούσαν ουτοπία ή κάτι δύσκολο να επιτευχθεί. Αυτοί ήθελαν την ελληνική γλώσσα όπως την είχαν διαμορφώσει ο χρόνος και οι καταστάσεις. Τελικά επικράτησαν οι κεντροδεξιοί και στα σχολεία άρχισε η σχετική εκπαίδευση. Μέχρι να επιτευχθεί η επιθυμητή γλώσσα, οι Έλληνες μιλούσαν την νέα ελληνική κάπως όπως σήμερα, και έγραφαν στα επίσημα έγγραφα, στα σχολεία... αλλιώς, μια γλώσσα σχετική με την αρχαία διάλεκτο της Αττικής. Ενώ π.χ. οι Έλληνες έλεγαν "η Αθήνα, η τάξη...." έπρεπε να γράφουν " Αι Αθήναι, η τάξις".. Η γλώσσα αυτή λεγόταν από τους αρχαϊστές καθαρεύουσα, επειδή απαιτούσε μόνο ελληνικές λέξεις και όχι ξένες, δηλ. να είναι καθαρά (ελληνική), άρα (ξε)κάθαρη νοητικά.

Όμως η επιθυμητή επιστροφή της αρχαίας ελληνικής γλώσσας δεν επιτεύχθηκε και αυτό ήταν επόμενο, αφού:

Από την μια στα σχολεία οι μαθητές διδάσκονταν περίπου την αρχαία Αττική διάλεκτο και από την άλλη στα σπίτια, στην εργασία.. μιλιόταν η κατά τόπους διάλεκτος (κρητική, βλάχικη...) ή μια γλώσσα ως περίπου η σημερινή ελληνική δημοτική γλώσσα.

Η γλώσσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός που συνεχώς εξελίσσεται, εμπλουτίζεται, βελτιώνεται.., άρα δεν μπορείς να την πας πίσω, πρβλ π.χ. ότι:

α) Η αλλαγή μορφής και κλίσης σε μερικές ομάδες λέξεων δεν έγινε τυχαία, αλλά όμοια με άλλες και για πρακτικούς λόγους (απλοποίηση), πρβλ π.χ. ότι: τα ουσιαστικά σε -ις: τάξις, πράξις... μεταπλάστηκαν σε -η, για να γίνουν-κλίνονται όπως και τα άλλα θηλυκά: πηγή, νίκη..

β) Πολλές λέξεις στο χρόνο μεταβάλλονται φθογγικά για ευφωνία ή σημασιολογική διαφοροποίηση, π.χ.: χώρα (γεωγραφική) & χώρα > ώρα (χρονική), γράφμα > γράμμα, συνμαθητής > συμμαθητής..

γ) Πολλές λέξεις που σήμαιναν παλιά ανδρικά επαγγέλματα τώρα έγιναν διγενείς, επειδή τώρα τα επαγγέλματα αυτά γίνονται και από τις γυναίκες, π.χ.: ο γιατρός & η γιατρός ή γιατρίνα, ο έμπορος > ο η έμπορος ή ο έμπορας & η εμπόρισσα......

Αποτέλεσμα του γεγονότος αυτού ήταν άλλα να λέγονται στο σχολείο και άλλα στο σπίτι ή στην δουλειά ( Στις εκθέσεις π.χ. στο σχολείο τα παιδιά έγραφαν π.χ. "αι μητέρες, εις τας Αθήνας"... και στο σπίτι έλεγαν "οι μανάδες, στην Αθήνα"..) με συνέπεια πολλοί μαθητές να παθαίνουν γλωσσική σύγχυση ή σχολική αποστροφή.

Προ αυτού, μια δεξιά κυβέρνηση το 1976, αυτή με Πρωθυπουργό τον Κ. Καραμανλή, παρά την προ πολλού διαφωνία της παράταξης για την μη καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, καθιέρωσε αβίαστα την σύγχρονη ελληνική ή δημοτική γλώσσα με το τυπολογικό (λεξιλόγιο & κλίση) που αναφέρεται στο βιβλίο ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ (Έκδοση ΟΑΕΔ, Αθήνα 1976).

Το μονοτονικό σύστημα καθιερώθηκε το 1982 με την Κυβέρνηση των σοσιαλιστών και Πρωθυπουργό τον Α. Παπανδρέου. Η καθιέρωσή του έγινε, για να γίνει πιο εύκολη η ελληνική γραφή. Ωστόσο ήταν και αξίωση των χρηστών των Ηλεκτρονικών υπολογιστών, επειδή το πληκτρολόγιο των υπολογιστών μέχρι τότε δεν περιείχε πλήκτρα για σημεία, επειδή το λατινικό αλφάβητο δεν έχει σημεία (= τα πνεύματα, τα τονικά σημάδια και τα διαλυτικά).

Σημαντικό ρόλο στην διαμόρφωση της νέας μορφής της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας έπαιξε ο γλωσσολόγος Μ. Τριανταφυλλίδης (Γραμματική Δημοτικής Ελληνικής Γλώσσας), αλλά και πολλοί δημοσιογράφοι και λογοτέχνες της εποχής.

ΟΙ "ΜΟΡΦΕΣ" ΤΗΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

α. Ο αττικισμός

Κατά την ρωμαϊκή περίοδο και όταν ακόμη η ελληνική γλώσσα ήταν διεθνής (προς το τέλος του 1ου αι. μ.Χ.) εμφανίζονται μερικοί Έλληνες συγγραφείς, ρήτορες κ.α. που δε γράφουν την γλώσσα της εποχής, αλλά την γλώσσα των αττικών συγγραφέων της κλασσικής εποχής. Στην ενέργειά τους αυτή παρακινούνται όχι μόνο από την πίστη τους στην ανωτερότητα της αττικής διαλέκτου, αλλά και από την αντίληψη τους ότι η ελληνική γλώσσα της εποχής τους έχει αλωθεί από βαρβαρισμούς (ξένες λέξεις, ιδιώματα κ.τ.λ. λόγω άγνοιας ή ξεπεσμού), και γι’ αυτό δεν πρέπει να γράφεται. Το κίνημα αυτό ονομάστηκε αττικισμός και οι συγγραφείς που έχουν ως ιδανικό πρότυπό τους την αττική διάλεκτο αττικιστές. Κριτήριο ορθής χρήσης θεωρείται το αν μια λέξη ή ένας τύπος της βρίσκεται στα κείμενα των αττικών συγγραφέων του 5ου και 4ου αι. π.Χ. και όχι το αν χρησιμοποιείται στην γλώσσα της εποχής.

Συνέπεια του αττικισμού ήταν να δημιουργηθεί διγλωσσία, δηλ. η χρησιμοποίηση δυο διαφορετικών γλωσσικών μορφών, της μιας (της αρχαΐζουσας) στο γραπτό κυρίως λόγο και η άλλη (της λαϊκής) στον προφορικό κυρίως λόγο, που θα συνεχιστεί μέχρι το 1976, όταν καθιερώθηκε επίσημα η Δημοτική γλώσσα.

Σημαντικότεροι πρώτοι αττικιστές ήσαν: ο Διονύσιος Αλικαρνασεύς, ο Λουκιανός, ο Πλούταρχος και ο Αρριανός.

β. Η καθαρεύουσα

Η καθαρεύουσα είναι η γλώσσα που πρωτοεμφανίζεται στο χρόνια της τουρκοκρατίας σαν συμβιβαστική λύση ανάμεσα στον αττικισμό της βυζαντινής περιόδου και στην ομιλούμενη γλώσσα.

Η καθαρεύουσα γλώσσα παρουσιάζεται άλλοτε να πλησιάζει πιο κοντά την αρχαία ελληνική, και τότε ονομάζεται αρχαΐζουσα ή άκρατος ή αυστηρή καθαρεύουσα, και άλλοτε πιο κοντά την νέα ελληνική (την ομιλούμενη), και τότε ονομάζεται απλοποιημένη ή απλή καθαρεύουσα.

Οι καθαρευουσιάνοι, όπως και οι αττικιστές, ξεκινούν από την αντίληψη ότι η ομιλούμενη γλώσσα της εποχής τους είναι βάρβαρη και χυδαία, ιδιωματική και μορφολογικά ανομοιογενής (δηλ. ότι έχει πάρα πολλές ξένες λέξεις, πάρα πολλά ιδιώματα, παρά πολλές καταλήξεις, άλλες ελληνικές και άλλες ξένες, κ.τ.λ.) και έτσι δεν είναι σε θέση να εκφράσει απλά και ξεκάθαρα την τέχνη και την επιστήμη. Μπρος σ’ αυτό ο κύριος σκοπός τους ήταν ο πλήρης εξελληνισμός του λεξιλογίου και της κλίσης του, κάτι που πέτυχαν σε πολύ μεγάλο βαθμό. Ξένες λέξεις που αντικαταστάθηκαν εξ αιτίας τους:

ιταλικά: γαζέτα, σπετσαρία, ρετσέτα, μπαρμπέρης..

ελληνικά: εφημερίδα, φαρμακείο, συνταγή, κουρέας..

τούρκικα: αμανάτι, μεϊντάνι, νταμάρι, πεχλιβάνης, τεμπεσίρι, τζαμπάζης..

ελληνικά: ενέχυρο, αγορά, λατομείο, παλαιστής, κιμωλία, ζωέμπορος..

γ. Η δημοτική

Δημοτική είναι η γλώσσα που μιλούν σήμερα οι Έλληνες. Ονομάζεται έτσι, επειδή είναι (παν)δημοτική, σ' αντίθεση με την καθαρεύουσα που δεν ήταν.